Πρακτικές ανάγκες και οικονομικές συναλλαγές
Η καθημερινή ζωή της οικογένειας Καβάφη αποτυπώνεται εύγλωττα στο αρχείο, μέσα από τεκμήρια που σχετίζονται με πρακτικές ανάγκες των μελών της: αποδείξεις οικονομικών συναλλαγών, λίστες με τα οικιακά έξοδα, ιατρικές συνταγές και άλλα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το τεκμήριο GR-OF CA CA-SF02-S02-F25-SF005-0008 (1208), https://cavafy.onassis.org/el/object/zse6-yfgp-5r7e/. Πρόκειται για τετράδιο με συνταγές της Χαρίκλειας Καβάφη.1 Εκτός από συνταγές, αναγράφονται επίσης οικιακά έξοδα, αλλά και ονόματα οικιακών βοηθών που εργάστηκαν για την οικογένεια.
Ωστόσο, εκτός από τη Χαρίκλεια Καβάφη, και ο ίδιος ο ποιητής φαίνεται πως καταπιανόταν με τον οικιακό προγραμματισμό, όπως προκύπτει από τις σχετικές του σημειώσεις. Στο τεκμήριο GR-OF CA CA-SF02-S02-F25-SF003-0008 (902), https://cavafy.onassis.org/el/object/u-232/, που χρονολογείται στον Μάρτιο του 1902, καταγράφονται τα μηνιαία έξοδα και η κατανομή τους (μισθοί οικιακών βοηθών, αγορές τροφίμων κ.λπ.). Παράλληλα, ο Καβάφης σημειώνει τα δικά του προσωπικά έξοδα.
Εκτός, όμως, από τα έξοδα, ο Καβάφης σημειώνει και τις δουλειές που χρειάζεται να γίνουν και ανά ποια διαστήματα επαναλαμβάνεται η κάθε οικιακή εργασία. «Το σαλόνι γίνεται μία φορά την εβδομάδα» σημειώνει ο Καβάφης στο τεκμήριο GR-OF CA CA-SF02-S02-F25-SF004-0036(881), https://cavafy.onassis.org/el/object/u-u-96/ (Λήψη 1, προτελευταία γραμμή), το οποίο δεν φέρει χρονολογία. Στο σύνολο των σημειώσεων, διακρίνονται οδηγίες για τις δουλειές του σπιτιού, ενώ αναφέρονται τα ονόματα δύο υπηρετών, του Άχμετ και του Χασάν.
Πολλές πληροφορίες για τους οικιακούς βοηθούς της οικογένειας μεταφέρει ο βιογράφος του Καβάφη, Robert Liddell. Παραθέτουμε ένα σχετικό απόσπασμα:
«Η Ροζίνα, η υπηρέτριά της [της Χαρίκλειας Καβάφη], ήταν πιθανόν από την Τεργέστη, όπως ήταν και πολλές άλλες τέτοιες υπηρέτριες στα καλά σπίτια της Αλεξάνδρειας εκείνη την εποχή. Ήταν κάτι σαν έμπιστή της. Σε μια στιγμή μοναξιάς, όταν ο Κωνσταντίνος είχε πάει στο Κάιρο, η Χαρίκλεια γύρεψε από τη Ροζίνα παρηγοριά. […] Ο Αχμέτ [Άχμετ], ο μάγειρας, ήταν ένας πρώτης τάξεως υπηρέτης. Υπήρχε μια ολόκληρη δυναστεία από σουφράγκηδες, ο Αμπντού, ο Μωχάμετ, ο Χασάν· δεν είναι ξεκάθαρο αν είχαν και άλλους υπό τις διαταγές τους ή όχι. Ο Μωχάμετ έμαθε να γράφει και να διαβάζει και ήθελε ο “Πόλυς” (Παύλος) να του βρει μια θέση στη Δημαρχία. Αυτό στάθηκε αδύνατο, και ο Μωχάμετ ύστερα απ’ αυτό χειροτέρεψε σαν υπηρέτης: άρχισε να μαλώνει με τη Ροζίνα, κι ερχόταν όλο και πιο αργά να πιάσει δουλειά το πρωί – κατά πάσα πιθανότητα έμενε σε κάποιο είδος κατοικίας για υπηρέτες στο πάνω μέρος του οικοδομικού συγκροτήματος. Αναγκάστηκαν να τον αποχωριστούν.» 2
Το τεκμήριο GR-OF CA CA-SF02-S02-F25-SF005-0001 (1137), https://cavafy.onassis.org/el/object/s7wb-tgg4-snds/, επίσης απεικονίζει όψεις της καθημερινότητας της οικογένειας Καβάφη. Πρόκειται για χειρόγραφη ιατρική συνταγή του γιατρού Auguste Varenhorst για τη Χαρίκλεια Καβάφη. Η συνταγή είναι γραμμένη στα γαλλικά και η γραφή είναι δυσδιάκριτη. Φαίνεται, ωστόσο, ευκρινώς η ημερομηνία (21/09/1894), όπως και η σφραγίδα του φαρμακείου Geo Ruelberg στην Αλεξάνδρεια.
Πληροφορίες για τις οικονομικές συναλλαγές της οικογένειας μπορούμε επίσης να αντλήσουμε μέσα από έγγραφα αποδείξεων. Ένα ενδεικτικό παράδειγμα είναι το τεκμήριο “ Bills belonging to the shares bought by mother…”, GR-OF CA CA-SF02-S02-F25-SF003-0002 (1076), https://cavafy.onassis.org/el/object/bills-belonging-to-the-shares-bought-by-mother/, που αφορά μετοχές της οικογένειας Καβάφη, οι οποίες έχουν πλέον έρθει στην κατοχή του Κ. Π. Καβάφη (βλ. στη Λήψη 1 τη χειρόγραφη σημείωση “Bills belonging to the shares bought by mother + which now have come into my possession”). Συγκεκριμένα, πρόκειται για φάκελο που περιέχει αποδείξεις αγοράς μετοχών μέσω Crédit Lyonnais, Banque Imperiale Ottomane και Betts & Co. της περιόδου 1890-1896. Σε κάποιες αναγράφεται το όνομα του ποιητή (“Constantine F. Cavafy”, “C. F. Cavafy”), ενώ σε μία (1892) τα αρχικά του αδελφού του ποιητή, Τζων (“J. C. Cavafy”).
Παρόμοιου τύπου είναι και το τεκμήριο GR-OF CA CA-SF02-S02-F25-SF004-0004 (1195), https://cavafy.onassis.org/el/object/u-u-105/, του 1900, όπου ο ποιητής καταγράφει τα κοσμήματα της μητέρας του. Περιλαμβάνεται χειρόγραφη δήλωση του Αλέξανδρου Καβάφη, ο οποίος παραχωρεί μερίδιο από τα κοσμήματα της μητέρας του στον αδελφό του. Στην πρώτη σελίδα (Λήψη 1) διακρίνεται το έντυπο οικόσημο της οικογένειας με την περικεφαλαία και το μότο «Υπέρ Χριστού και Ρωμαίων Γης».
1 Οι συνταγές αυτές έχουν συγκεντρωθεί στην έκδοση: Χ. Καβάφη , Συνταγές, Ερμής, Αθήνα 2003.
2 Liddell, ό.π., σ. 123-124.