Τα ταξίδια της οικογένειας Καβάφη
Στο αρχείο του ποιητή διασώζονται επίσης διάφορα τεκμήρια, που σχετίζονται με τα ταξίδια της οικογένειας Καβάφη, ανάμεσά τους σημειώσεις, τιμολόγια και κάρτες εισόδου. Τα τεκμήρια αυτά συνδέονται με πρακτικές ανάγκες και κοινωνικές δραστηριότητες, συγχρόνως όμως σκιαγραφούν και τον πολιτισμικό ορίζοντα των αδελφών Καβάφη, εφόσον περιέχουν πληροφορίες για τα μέρη τα οποία κατά καιρούς επισκέφτηκαν, για τα θεάματα που παρακολούθησαν και για τα δίκτυα με τα οποία ήρθαν σε επαφή.
Γνωρίζοντας την τάση του Καβάφη να καταγράφει συστηματικά κάθε πρακτική ανάγκη, ο ερευνητής του αρχείου του δεν ξαφνιάζεται διαπιστώνοντας πως κρατούσε σημειώσεις και για τα απαραίτητα αντικείμενα που θα χρειαζόταν σε κάποιο επικείμενο ταξίδι. Το τεκμήριο GR-OF CA CA-SF02-S02-F25-SF004-0010 (992), https://cavafy.onassis.org/el/object/u-272/, αφορά κατάλογο ενδυμάτων και αντικειμένων, με τη σημείωση πως τα αναφερόμενα αντικείμενα θα ήταν απαραίτητα για μια δεκαήμερη διαμονή στο Κάιρο. Το τεκμήριο χρονολογείται στις 14/04/1907.1
Ένα διαφορετικό δείγμα καταγραφής είναι οι σημειώσεις του Τζων Καβάφη στο τεκμήριο GR-OF CA CA-SF02-S02-F25-SF005-0003 (1893), https://cavafy.onassis.org/el/object/u-john/, που χρονολογείται πιθανότατα στο 1897, όταν ο Τζων ταξίδεψε με τον ποιητή στο Παρίσι. Ο Τζων κρατά σημειώσεις σε επιστολικό φάκελο του ξενοδοχείου St Petersbourg. Οι σημειώσεις αφορούν διαδρομές και αξιοθέατα που επισκέφτηκαν ή σχεδίαζαν να επισκεφτούν οι δύο αδελφοί. Διακρίνονται τα τοπωνύμια Palais du Luxembourg, Notre Dame, Panthéon, Champs-Élysées (Λήψη 1).
Για το ταξίδι των δύο αδελφών στο Παρίσι, ο Robert Liddell σημειώνει τα εξής:
«Καθώς δεν κρατούσαν ημερολόγιο και τα γράμματά τους δεν έχουν σωθεί, δεν ξέρουμε τίποτα για τη συμμετοχή τους στην κοινωνική ζωή της ελληνικής παροικίας στο Παρίσι· ούτε ξέρουμε πολλά πράγματα για τα αξιοθέατα που επισκέφθηκαν, εκτός ότι πήγαν (φυσικά) στις Βερσαλλίες και επίσης στο Σαλόν (την Έκθεση Ζωγραφικής). Ένας από τους πίνακες της Εκθέσεως ήταν “Η Προσευχή” του Θεόδωρου Ράλλη· ίσως είναι ο πίνακας που λέγεται ότι ενέπνευσε το ποίημα “Δέησις”, αν και έχουν υποδειχτεί και άλλοι πίνακες του Ράλλη, που ζωγράφισε μια σειρά παραλλαγών πάνω στο ίδιο θέμα. Είδαν τον Φάουστ στην Όπερα και τον Κουρέα της Σεβίλλης του Beaumarchais στην Comédie-Française· πήγαν επίσης σε κάθε είδος θεατρικής ψυχαγωγίας που υπήρχε: στο Odéon, το Nouveau Cirque, το Grand Guignol.»2
Ένα άλλο τεκμήριο της ίδιας κατηγορίας είναι το έντυπο τιμολόγιο του Μεγάλου Ξενοδοχείου του Φαλήρου στο όνομα του Καβάφη. Μπορείτε να δείτε το τεκμήριο GR-OF CA CA-SF02-S02-F25-SF003-0006 (983), εδώ: https://cavafy.onassis.org/el/object/u-267/. Το τιμολόγιο αφορά διαμονή για το διάστημα 8-15 Ιουλίου 1901, ενώ συνοδεύεται από εισιτήριο του Ιπποσιδηροδρόμου Αθηνών και Περιχώρων. Γνωρίζουμε ότι ο ποιητής ταξίδεψε το 1901 στην Ελλάδα με τον αδελφό του, Αλέξανδρο. Επρόκειτο για το πρώτο ταξίδι του Καβάφη στην Ελλάδα, κατά τη διάρκεια του οποίου γνώρισε πολλούς Έλληνες λογοτέχνες, ανάμεσα στους οποίους και τον Γρηγόριο Ξενόπουλο.
To τεκμήριο GR-OF CA CA-SF02-S02-F25-SF003-0010 (984), https://cavafy.onassis.org/el/object/u-268/, με ημερομηνία 29/07/1903, αφορά το δεύτερο ταξίδι του Καβάφη στην Αθήνα. Συγκεκριμένα, πρόκειται για τιμολόγιο του Grand Hotel Splendid et des Étrangers στην Αθήνα.
Στην ίδια περίοδο χρονολογείται και η κάρτα εισόδου του Καβάφη στην Αθηναϊκή Λέσχη, κατά το έτος 1903. Η Αθηναϊκή Λέσχη ιδρύθηκε το 1875. Είχε ως πρότυπό της τις αγγλικές λέσχες (clubs), με κύριο στόχο την ψυχαγωγία των μελών της και τη διάδοση των αθλημάτων. Μπορείτε να δείτε το αντίστοιχο τεκμήριο GR-OF CA CA-SF02-S02-F25-SF006-0009 (982), μέσω του εξής υπερσυνδέσμου: https://cavafy.onassis.org/el/object/5d5n-txrq-8r45/.
«Το αρχείο δεν είναι μόνο φορέας επικοινωνίας πολιτιστικών και κοινωνικών αξιών. Είναι ένας τρόπος πρόσβασης στην εμπειρία του άλλου· είναι η πηγή της κατανόησης και του προσδιορισμού της ταυτότητάς του.» 3 Τα τεκμήρια που εξετάσαμε παραπάνω δεν προσφέρουν ολοκληρωμένες αφηγήσεις του καβαφικού βίου· αντίθετα, αποτυπώνουν θραύσματα της βιογραφίας του ποιητή και διακρίνονται για τον αποσπασματικό χαρακτήρα τους. Παρόλα αυτά, μας δίνουν το έναυσμα για τη δημιουργία νέων αφηγήσεων και ερωτημάτων που εκκινούν από την καθημερινότητα του ποιητή και της οικογένειάς του και μπορούν να επεκταθούν στα δίκτυα προσώπων που τους περιβάλλουν. Η συνεξέτασή τους με τα υπόλοιπα βιογραφικά και αυτοβιογραφικά τεκμήρια του αρχείου μπορεί να διαλευκάνει θολά σημεία της καβαφικής βιογραφίας, πλαισιώνοντάς την με τα οικογενειακά και κοινωνικοοικονομικά της συμφραζόμενα.
1 Για τον ρόλο της ενδυμασίας στην ποίηση του Καβάφη και τον σχολιασμό των αντίστοιχων σημειωμάτων περί ενδυμασίας που σώζονται στο αρχείο του ποιητή, βλ. το άρθρο του Γ. Π. Σαββίδη, «Ένδυμα, ρούχο και γυμνό στο σώμα της καβαφικής ποίησης» στο: Γ. Π. Σαββίδης, Μικρά Καβαφικά, ό.π., σ. 211-256.
2 Liddell, ό.π., σ. 122.
3 Α. Παππά, «“Η γεύση του αρχείου”: Το αρχείο του Κ. Π. Καβάφη», Νέα Εστία, τόμ. 185, 1885 (2020), 378.