Περιγραφή θέματος

  • Γενικά

  • Αντικείμενο



    • Στο Μάθημα 7 θα διερευνήσουμε τις εκδοτικές πρακτικές του Κ. Π. Καβάφη, εξετάζοντας τους τρόπους δημοσίευσης και κυκλοφορίας των ποιημάτων του, όσο βρισκόταν εν ζωή. Εκκινώντας από τις πρώτες καβαφικές δημοσιεύσεις σε έντυπα της εποχής, θα εντοπίσουμε ίχνη της πρώιμης εκδοτικής δραστηριότητας του ποιητή. Στη συνέχεια, μέσα από παραδείγματα από το καβαφικό αρχείο, θα παρακολουθήσουμε το πέρασμα από το χειρόγραφο σχεδίασμα στο έντυπο δημοσιευμένο ποίημα. Για τον σκοπό αυτό, θα εστιάσουμε στη διαδικασία προετοιμασίας των ιδιόμορφων καβαφικών «εκδόσεων»: στον τρόπο, δηλαδή, με τον οποίο ο ποιητής προετοίμαζε, τύπωνε και ανθολογούσε συνδυαστικά τα ποιήματά του σε διαφορετικά στάδια της συγγραφικής του πορείας. Ο ιδιαίτερος τρόπος προετοιμασίας αλλά και η μέριμνα με την οποία ο Καβάφης εξέδιδε και διένειμε τις συλλογές του θα μας βοηθήσουν να γνωρίσουμε καλύτερα τον ποιητικό του περίγυρο και να κατανοήσουμε τους όρους με τους οποίους ο ίδιος επέλεγε να δημοσιοποιήσει (ή, κατά περίπτωση, να αποκρύψει) το ποιητικό του έργο.

       


  • Κεντρικά ερωτήματα



    • Στο πλαίσιο του παρόντος μαθήματος θα μας απασχολήσουν, μεταξύ άλλων, τα παρακάτω ερωτήματα:


      • Ποια είναι τα βασικά στάδια της εκδοτικής πρακτικής του Καβάφη;

      • Με ποιους τρόπους δημοσιεύτηκαν και έγιναν γνωστά τα καβαφικά ποιήματα, όσο ο ποιητής ήταν εν ζωή;

      • Πώς δημιουργούσε ο ποιητής τις αυτοσχέδιες συλλογές του; Πώς μπορούμε να ιχνηλατήσουμε τη διαδικασία αυτή μέσα από το αρχείο του;

      • Πώς μας βοηθούν οι κατάλογοι διανομής των καβαφικών συλλογών, που σώζονται στο αρχείο, να κατανοήσουμε το δίκτυο κυκλοφορίας των ποιημάτων του Κ. Π. Καβάφη;



  • Εισαγωγή



    • Συχνά, στην καβαφική κριτική αλλά και στη διδασκαλία γίνεται λόγος για την «ιδιόμορφη εκδοτική πρακτική του Καβάφη»: παρότι ο ποιητής δεν εξέδωσε ποτέ τα ποιήματά του συγκεντρωμένα σε βιβλίο, ωστόσο υπήρξε βασικός συντελεστής της κυκλοφορίας και διακίνησης του έργου του. Ο Καβάφης λειτούργησε συστηματικά ως εκδότης του εαυτού του, μεταχειριζόμενος διαφορετικούς τρόπους, ώστε να φέρει το έργο του σε επαφή με κύκλους ομοτέχνων και θαυμαστών του.


      Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι ο Καβάφης δεν προχώρησε στην έκδοση των ποιημάτων του με τη συνήθη μορφή μιας «ποιητικής συλλογής», παρακάτω θα διερευνήσουμε τις πρακτικές που επέτρεψαν τη διάδοση του έργου του σε κοινό και κριτικούς, εκκινώντας από τις πρώτες δημοσιεύσεις καβαφικών ποιημάτων σε έντυπα. Στη συνέχεια, θα αναφερθούμε στις εκδόσεις των καβαφικών ποιημάτων σε μορφή φυλλαδίων, τευχών και συλλογών, εξετάζοντας ίχνη της κάθε περίπτωσης στο αρχείο Καβάφη.


      Εξετάζοντας το υλικό του αρχείου Καβάφη, θα προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τη διαδικασία δημιουργίας των αυτοσχέδιων καβαφικών συλλογών αλλά και τις πρακτικές ταξινόμησης των ποικίλων τυπωμάτων, διανομών και δημοσιεύσεων του καβαφικού έργου από τον ίδιο τον ποιητή. Οι κατάλογοι διανομής των καβαφικών συλλογών, με τις αναλυτικές καταγραφές τους, θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε τα ποικίλα δίκτυα με τα οποία αλληλεπιδρούσε ο ποιητής, εφόσον στους αποδέκτες των συλλογών συγκαταλέγονται ομότεχνοι του Καβάφη, συγγενείς του αλλά και γνωστά πνευματικά πρόσωπα του ελλαδικού χώρου και της ελληνικής παροικίας στην Αλεξάνδρεια. Η εικόνα αυτή ολοκληρώνεται μέσα από τις επιστολές του ποιητή, οι οποίες συχνά συνδέονται με τους καταλόγους και αποκαλύπτουν όχι μόνο τον αποδέκτη των εκάστοτε συλλογών αλλά και τα πρόσωπα που μεσολάβησαν, ώστε να ολοκληρωθεί η διαδικασία της αποστολής.


  • Ενότητα 1: Οι εκδοτικές πρακτικές του Κ. Π. Καβάφη



    • Όπως σημειώνει ο Γ. Π. Σαββίδης: «Η εκδοτική δραστηριότητα του Καβάφη, καλύπτει […] σαράντα χρόνια (1891;-1932)· δηλαδή ακριβώς όσα και η ποιητική του δραστηριότητα, αν δεχτούμε ως αφετηρία της δημιουργικής του ζωής το 1891, που –καθώς θα δούμε– το οροθέτησε ο ίδιος. Στο διάστημα αυτό, του οποίου τα τρία τέταρτα (1892-1922) είναι αναγκαστικά δοσμένα σε καθημερινή δημοσιοϋπαλληλική απασχόληση, φροντίζει μόνος του την εκτύπωση, τη βιβλιοδεσία και την κυκλοφορία των ποιημάτων του, με μια επιμονή και μια συστηματικότητα που δεν έχουν ταίρι στην ιστορία της λογοτεχνίας μας, παρά μονάχα την προσήλωση με την οποία πάλι ο ίδιος επεξεργαζόταν το κάθε δικό του ποίημα.»1


      Προτού αναφερθούμε στην επίμονη και συστηματική εκδοτική δραστηριότητα του ποιητή, θα πρέπει να εξετάσουμε τις πολυάριθμες δημοσιεύσεις των έργων του σε περιοδικά, εφημερίδες και ετήσια ημερολόγια. Η δημοσίευση των καβαφικών ποιημάτων στον Τύπο της εποχής, η οποία συνεχίζεται παράλληλα με όλες τις μορφές της εκδοτικής του δραστηριότητας, εξασφαλίζει τη γνωριμία του Καβάφη με το αναγνωστικό κοινό και συνεπάγεται τη διασπορά του έργου του σε διαφορετικά πολιτισμικά και γεωγραφικά περιβάλλοντα.




      1 Γ. Π. Σαββίδης, Οι καβαφικές εκδόσεις (1891-1932): Περιγραφή και σχόλιο – Βιβλιογραφική μελέτη, Ίκαρος, Αθήνα 31992 [1η έκδοση 1966], σ. 105. Στο εξής θα αναφέρεται με τη συντομογραφία ΚΕ.


  • Ενότητα 2: Από το χειρόγραφο στο έντυπο: Προετοιμασία και διανομή των καβαφικών συλλογών



  • Προτάσεις για επιπλέον μελέτη



    • Γκίκα Κατερίνα, «Για τις Καβαφικές εκδόσεις του Γ. Π. Σαββίδη», στο: Γ. Π. Σαββίδης: 20 χρόνια μετά, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα 2016, σ. 11-34.

      Η Κατερίνα Γκίκα προσφέρει έναν εκτενή σχολιασμό της μελέτης του Γ. Π. Σαββίδη πάνω στις καβαφικές εκδόσεις, αναλύοντας τα προτερήματα της βιβλιογραφικής αυτής εργασίας για τον αναγνώστη-ερευνητή, με πολλές αναφορές στις εκδοτικές πρακτικές του ποιητή.

       

      Σαββίδης Γ. Π., «Οι πέντε πρώτες εκδόσεις ποιημάτων του Κ. Π. Καβάφη», Επιθεώρηση Τέχνης 104 (Αύγουστος 1963), 132-145.

      Το άρθρο είναι διαθέσιμο εδώ: http://62.103.28.111/infopubl/5049.0104/files/assets/basic-html/page-6.html

      Το εν λόγω άρθρο αποτελεί μια βιβλιογραφική εργασία πάνω στις πρώτες εκδόσεις καβαφικών ποιημάτων, πριν από το Τεύχος του 1904/5. Οι εκδόσεις αφορούν τα ποιήματα «Κτίσται», «Τείχη», «Δέησις», «Τα Δάκρυα των Αδελφών του Φαέθοντος», «Ο Θάνατος του Αυτοκράτορος Τακίτου» και «Περιμένοντας τους Βαρβάρους».

       

      Σαββίδης Γ. Π., Οι καβαφικές εκδόσεις (1891-1932): Περιγραφή και σχόλιο  Βιβλιογραφική μελέτη, Ίκαρος, Αθήνα 1992 [1η έκδοση 1966].

      Στη βιβλιογραφική αυτή μελέτη, που αποτελεί επεξεργασία της διδακτορικής του διατριβής, ο Γ. Π. Σαββίδης εξετάζει όλες τις εκδοτικές πρακτικές του Καβάφη στα διακριτά τους στάδια: εκδόσεις σε φυλλάδια, τεύχη και συλλογές. Η μελέτη συνοδεύεται από παράρτημα των καταλόγων διανομής τευχών και συλλογών, χρονολογικό πίνακα δημοσιεύσεων των ποιημάτων από το 1886 έως το 1904 και συγκριτικούς πίνακες περιεχομένων των συλλογών.

       

      Hirst Anthony, “Philosophical, historical and sensual: an examination of Cavafy’s thematic collections”, Byzantine and Modern Greek Studies 19:1 (1995), 33-93.

      Ο Anthony Hirst εξετάζει τις θεματικές συλλογές του Κ. Π. Καβάφη, συσχετίζοντάς τες με τη θεματική ταξινόμηση των ποιημάτων του σε τρεις κατηγορίες: φιλοσοφικά, ιστορικά, ηδονικά. Στο άρθρο γίνονται αναφορές στις εκδοτικές πρακτικές του Καβάφη αλλά και στις συγκεντρωτικές εκδόσεις των ποιημάτων, που κυκλοφόρησαν μετά τον θάνατό του.

       

      Hirst Anthony, “Note on the Greek text”, στο: C. P. Cavafy, The Collected Poems, transl. Sachperoglou Evangelos, introduction Hirst Antony, Oxford University Press [Oxford’s World Classics], Oxford 2007, pp. xxxiv-xxxix .

      O συγγραφέας αναφέρεται στις εκδοτικές πρακτικές του Καβάφη, καθώς και στις συγκεντρωτικές εκδόσεις των ποιημάτων του μετά τον θάνατό του.

       

      Stroebel William, “Some Assembly Required: Suspending and Extending the Book with Cavafy’s Collections”, Book History  21 (2018), 278-316

      Συνδυάζοντας την εκ του σύνεγγυς ανάγνωση των κειμένων με ποικίλες βιβλιογραφικές πηγές και εντάσσοντας τις συλλογές στα ιστορικά τους συμφραζόμενα, ο Stroebel  υποστηρίζει ότι οι συλλογές του Καβάφη δεν λειτουργούσαν ως κλειστά «αντικείμενα», αλλά ως ανοιχτά και διαρκώς επεξεργάσιμα σύνολα, αναστέλλοντας την ενοποίηση των κειμένων σε μια ενιαία συλλογή. Επιπροσθέτως, μέσα από την κυκλοφορία τους σε ποικίλα δίκτυα (ομότεχνους, θαυμαστές, τυπογραφεία), οι συλλογές φέρουν τα ίχνη μιας σειράς διαμεσολαβητών, οι οποίοι υπήρξαν μάρτυρες της εξελικτικής δημιουργίας του καβαφικού έργου.



  • Συντελεστές



    • Επιστημονικά Υπεύθυνος:

      Τάκης Καγιαλής, Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας,

      Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

      Εκπόνηση Εκπαιδευτικού Υλικού:

      Σοφία Ζησιμοπούλου, Φιλόλογος, Δρ., Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών

      Αγγελική Μούσιου, Φιλόλογος, Βοηθός Ερευνητικού Έργου, Αρχείο Καβάφη

      Γλωσσική Επιμέλεια:

      Βασίλης Δουβίτσας

      Συντονισμός:

      Ελεάννα Σεμιτέλου, Συντονίστρια Εκπαιδευτικών Έργων, Ίδρυμα Ωνάση

      Μαριάννα Χριστοφή, Συντονίστρια Επικοινωνίας και Δράσεων, Αρχείο Καβάφη