Περιγραφή θέματος

  • Γενικά

  • Αντικείμενο



    • Στο εναρκτήριο μάθημα των Ψηφιακών Μαθημάτων του Αρχείου Καβάφη, θα ξεκινήσουμε με μια πολύ συνοπτική αναδρομή στην ιστορία των αρχείων, από τα πρώτα θεσμικά αρχεία των ηγεμονικών Αυλών και της Εκκλησίας έως και την ανανοηματοδότηση του αρχείου στο πλαίσιο των εθνών-κρατών, κατά τον 19ο αιώνα. Θα εξετάσουμε τη σημασία και τη βαρύτητα της αρχειονομικής επεξεργασίας και τεκμηρίωσης των αρχείων, με έμφαση στη διατήρηση της ιστορικότητάς τους, φτάνοντας στους σημερινούς προβληματισμούς και τις τρέχουσες αρχειακές πρακτικές. Θα σχολιάσουμε, επίσης, τη μετάβαση του αρχείου στον ψηφιακό χώρο, με τις πρακτικές και θεωρητικές ιδιαιτερότητες που αυτή έχει. Στη συνέχεια, θα επικεντρωθούμε σε λογοτεχνικά ή λογοτεχνικού ενδιαφέροντος αρχεία, ανακαλύπτοντας το ποικιλόμορφο και, ορισμένες φορές, ετερόκλητο περιεχόμενό τους και διερευνώντας πιθανούς τρόπους αξιοποίησής τους στη διδασκαλία της λογοτεχνίας.


  • Κεντρικά ερωτήματα



    • Στο πλαίσιο του παρόντος μαθήματος, θα μας απασχολήσουν, μεταξύ άλλων, τα παρακάτω ερωτήματα:


      • Ποια είναι η ιστορική εξέλιξη των αρχείων και πώς μεταβάλλεται η θεωρητική και πρακτική τους προσέγγιση από τον Μεσαίωνα μέχρι τον 19ο αιώνα και τις μέρες μας;

      • Ποιος είναι ο ρόλος του ψηφιακού χώρου και της τεχνολογίας στην προσέγγιση των αρχείων στις μέρες μας;

      • Πώς αλλάζει η σχέση μας με τα αρχεία μέσω της ψηφιακής τους διαχείρισης (ορατότητα, προσβασιμότητα, αναζητησιμότητα);

      • Τι περιλαμβάνει ένα λογοτεχνικό αρχείο;

      • Ποιοι φορείς φιλοξενούν λογοτεχνικά αρχεία στην Ελλάδα;

      • Ποιες αρχειακές συλλογές διατίθενται σε ψηφιακή ή ψηφιοποιημένη μορφή στους ερευνητές και το ευρύ κοινό;

      • Πώς θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε τα αρχεία λογοτεχνικού ενδιαφέροντος ως πρωτογενείς πηγές στο πλαίσιο της λογοτεχνικής εκπαίδευσης και τι θα σήμαινε αυτό για τη στόχευση και τα αποτελέσματα της διδακτικής πρακτικής μας;


  • Εισαγωγή



    • Στο Μάθημα 1 θα ασχοληθούμε με την έννοια του αρχείου. Αρχικά, θα επιχειρήσουμε μια συνοπτική αναδρομή στο παρελθόν των αρχείων, ενώ παράλληλα θα αναφερθούμε στους προβληματισμούς που ανακύπτουν από τις τρέχουσες αρχειακές πρακτικές. Ακολούθως, θα επικεντρωθούμε στη φυσιογνωμία και τα βασικά γνωρίσματα των λογοτεχνικών αρχείων, τα οποία, παρά τον εξειδικευμένο χαρακτήρα τους, δεν παύουν να είναι ιστορικά αρχεία. Θα παρατηρήσουμε τα ποικίλα πιθανά περιεχόμενα ενός λογοτεχνικού αρχείου, ή ενός αρχείου λογοτεχνικού ενδιαφέροντος, εξερευνώντας τον πλούτο πληροφοριών που μας επιτρέπουν να αντλήσουμε.


      Κατόπιν, θα προσεγγίσουμε παραδείγματα ψηφιοποιημένων και ψηφιακών αρχείων και θα ασχοληθούμε με τις βασικές προβληματικές του νέου ψηφιακού περιβάλλοντος (με έμφαση στην πολυμεσικότητα και την υπερκειμενικότητα) και με τις δυνατότητες που διανοίγονται, μέσω αυτού, για τους χρήστες. Στο πλαίσιο αυτό, θα αναφερθούμε στην Ψηφιακή Συλλογή του Αρχείου Καβάφη, του Ιδρύματος Ωνάση, προκειμένου να εξοικειωθούμε με το συγκεκριμένο ψηφιακό περιβάλλον και τα τεκμήρια που περιέχει. Επιπλέον, θα αναφερθούμε σε αρχεία λογοτεχνικού ενδιαφέροντος, τα οποία φιλοξενούνται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ) και στα Ιστορικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη.


      Στο τελευταίο μέρος του Μαθήματος 1, θα παρουσιαστούν και θα συζητηθούν σύγχρονες αντιλήψεις και πρακτικές αναφορικά με τις χρήσεις των λογοτεχνικών αρχείων στην εκπαίδευση. Κυρίως, θα τονιστούν τα ουσιαστικά οφέλη που μπορούν να αποκομίσουν οι διδάσκοντες μέσα από την ανάδειξη της παιδευτικής διάστασης των λογοτεχνικών αρχείων, η οποία αποτελεί ταυτόχρονα και μια ιδιαίτερα γοητευτική περιήγηση στο υλικό και εμπράγματο γίγνεσθαι της λογοτεχνικής παραγωγής. Η συζήτηση αυτή θα πλαισιωθεί από ποικίλα παραδείγματα διεθνών ψηφιακών ιστορικών και λογοτεχνικών αρχείων, με αναφορά και στις πολυμεσικές παιδευτικές τους δυνατότητες.


  • Ενότητα 1: Η διαχρονία του αρχείου



    • Με σχετική ευκολία μπορεί κανείς να υποθέσει ότι η ανάγκη της αρχειοθέτησης και της ταξινόμησης του γραπτού πολιτισμού είναι σχεδόν εξίσου παλιά με τον γραπτό πολιτισμό τον ίδιο. «Αρχεία ξεκινούν να δημιουργούνται από τη στιγμή που η ανθρώπινη κοινωνία φθάνει σε τέτοιο επίπεδο πολυπλοκότητας, ώστε οι πληροφορίες οι οποίες σχετίζονται με τις ανθρώπινες δραστηριότητες (κυρίως οικονομικές) είναι ανάγκη να καταγραφούν. Φυσικά, το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και αντίστροφα: τα αρχεία δημιουργούνται από τη στιγμή που υπάρχει η δυνατότητα και τα μέσα καταγραφής των αναγκαίων πληροφοριών για τη διεκπεραίωση πολύπλοκων κοινωνικών δραστηριοτήτων. Τα αρχεία εμφανίζονται ταυτόχρονα με τη γραφή και εξελίσσονται μαζί της.»1 Η αμφίδρομη σχέση ανάμεσα στο αρχείο και την κοινωνία φανερώνει τη δυναμική φυσιογνωμία των αρχείων και τη διαρκή τους παρουσία μέσα στα ιστορικά, πολιτικά, κοινωνικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα κάθε κοινότητας και κάθε εποχής.


      Τα αρχεία δεν μπορούν να ιδωθούν έξω από τον χρόνο και τον χώρο. Είτε ως αυτόνομες κτιριακές και διοικητικές μονάδες, που σχετίζονται με τη διαχείριση των δημόσιων αρχείων ενός κράτους, όπως για παράδειγμα τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, είτε ως μέρος κάποιου ευρύτερου διοικητικού ή πολιτιστικού οργανισμού –του Ιδρύματος της Βουλής, για παράδειγμα–, τα αρχεία αποτελούν αναπόσπαστο και ζωντανό κομμάτι της ιστορίας ενός τόπου, στη διαχρονία του. Ας φέρουμε στον νου μας την περίπτωση μιας ποινικής διαμάχης: η πλευρά που έχει κάτι να κρύψει, πολλές φορές προβαίνει σε καταστροφή ή «παρατοποθέτηση» του αρχείου της. Το αρχείο πάντα έχει κάτι να πει, όμως ποτέ δεν μιλάει από μόνο του· απαντάει μόνο σε ερωτήσεις, εφόσον βρεθεί κάποιος να θέσει την κατάλληλη ερώτηση. Όπως παρατηρεί η Arlette Farge: «Το αρχείο δεν γράφει σελίδες της ιστορίας. Περιγράφει με λέξεις καθημερινές το γελοίο και το τραγικό με τον ίδιο τόνο.»2 Επομένως, το αρχείο δεν μπορεί να «μιλήσει» δίχως τον αρχειονόμο, που θα το επεξεργαστεί και θα το οργανώσει, ενώ οι απαντήσεις που θα δώσει είναι πάντα ανάλογες με τις ερωτήσεις που κάποιος θα του θέσει.


      Για να κατανοήσουμε πληρέστερα τη σχέση του αρχείου με τον χρόνο, αλλά και τον χώρο δημιουργίας και φύλαξής του, μπορούμε να διαβάσουμε παρακάτω ένα σύντομο απόσπασμα αναφορικά με τη διάκριση των αρχείων σε «ενεργά» (αρχεία που είναι σε χρήση) και «ιστορικά» (αρχεία που φυλάσσονται για ιστορικούς λόγους, ερευνητικούς σκοπούς κ.ο.κ.),καθώς και γύρω από τα όρια αυτής της διάκρισης:


      «Παρότι μπορούμε να διαχωρίσουμε τα αρχειακά τεκμήρια ως προς τον τρόπο χρήσης τους δεν μπορούμε να αρνηθούμε τον ενιαίο χαρακτήρα τους. Η προφανής αλήθεια είναι ότι τα αρχεία που έχουν διατηρηθεί για ιστορικούς λόγους (ιστορικά αρχεία/ archives) ήταν κάποτε σε χρήση (ενεργά αρχεία/records). Οποιαδήποτε αξία μπορεί να έχει το αρχειακό υλικό στο μέλλον, θα προκύπτει από τη χρήση που είχε όταν δημιουργήθηκε. Είναι φανερό λοιπόν ότι δεν είναι δυνατό να αντιληφθούμε ορθά και να αξιοποιήσουμε σωστά το πληροφοριακό δυναμικό των (ιστορικών) αρχειακών τεκμηρίων αν τα αποκόψουμε από το περιβάλλον στο οποίο δημιουργήθηκαν».3






      1 Γ. Γιαννακόπουλος, Β. Μπουντούρη, Εισαγωγή στην Αρχειονομία, [ηλεκτρ. βιβλ.] Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, Αθήνα 2016, σ. 1, διαθέσιμο εδώ: https://repository.kallipos.gr/handle/11419/6320.

      2 A. Farge, Η γεύση του αρχείου, μτφρ. Ρ. Μπενβενίστε, Νεφέλη, Αθήνα 2004, σ. 24.

      3 Γιαννακόπουλος-Μπουντούρη, ό. π., σ. 5.


  • Ενότητα 2: Το λογοτεχνικό αρχείο



    • Τα αρχεία λογοτεχνών ή, γενικότερα, ανθρώπων των γραμμάτων (λογίων, διανοουμένων) είναι εξαιρετικά πολύτιμα για την έρευνα, αλλά και για την ιστορία της λογοτεχνίας και της φιλολογίας. Η συγκρότηση και η διατήρησή τους αποτελεί κεντρικό μέλημα των ιδιωτικών και των δημόσιων φορέων που έχουν στην κατοχή τους τα αρχεία, μια και κάθε λογοτεχνικό αρχείο είναι μοναδικό και, εφόσον έχει συγκεντρωθεί, δεν μπορεί παρά να βρίσκεται σε ένα και μοναδικό μέρος. Η αίσθηση αυτή, της αποκλειστικότητας και της μοναδικότητας, πολλαπλασιάζει την πραγματική αλλά και τη συμβολική αξία του αρχείου, ενώ προσδίδει κύρος στον φορέα που το κατέχει, καθώς τον καθιστά απαραίτητο για την ερευνητική, επιστημονική και εκπαιδευτική κοινότητα.


      Το περιεχόμενο ενός λογοτεχνικού αρχείου, συνήθως, είναι ποικίλο και δεν περιορίζεται αποκλειστικά σε τεκμήρια φιλολογικής σημασίας. Ας μην ξεχνάμε ότι τα λογοτεχνικά αρχεία είναι αρχεία προσώπων. Και οι άνθρωποι, άσχετα από το πώς αυτοπροσδιορίζονται ή ετεροκαθορίζονται, δεν φέρουν αποκλειστικά μία ιδιότητα κατά τη διάρκεια της ζωής τους· η ίδια η ζωή δεν επιτρέπει τέτοια μονομέρεια. Τα τεκμήρια που αναμένουμε να βρούμε σε ένα λογοτεχνικό αρχείο είναι ενδεικτικά τα εξής: αυτόγραφα χειρόγραφα και έντυπο ή δακτυλόγραφο υλικό, συναφές με το έργο του συγγραφέα· αλληλογραφία· χειρόγραφα σημειώματα ή έντυπα αποκόμματα (συνήθως από εφημερίδες ή περιοδικά)· φωτογραφίες· ακόμα και υλικό από τη βιβλιοθήκη του συγγραφέα. Επιπλέον, μέσα σε ένα λογοτεχνικό αρχείο μπορεί να παρεισφρήσουν και έγγραφα τα οποία ουδεμία σχέση έχουν με τη συγγραφική ιδιότητα του εκάστοτε προσώπου, όπως για παράδειγμα λογαριασμοί, οικονομικά έγγραφα, οικογενειακές επιστολές και άλλα τεκμήρια που αφορούν συγγενικά πρόσωπα.


      Γίνεται φανερό, λοιπόν, ότι ένα λογοτεχνικό αρχείο είναι ουσιαστικά ένα ιστορικό αρχείο και ως τέτοιο προσεγγίζεται από τους αρχειονόμους. Απλώς, το ειδικό του ενδιαφέρον αφορά τη λογοτεχνική του φύση και τη φιλολογική του αξιοποίηση. Στην ίδια λογική, όπως θα δούμε παρακάτω, λογοτεχνικό ενδιαφέρον ενδέχεται να παρουσιάζουν και αρχεία προσώπων ή φορέων που σχετίζονται άμεσα με την ιστορία της λογοτεχνίας, χωρίς να συμμετέχουν άμεσα στη λογοτεχνική παραγωγή (για παράδειγμα, αρχεία εκδοτών, φιλολόγων, κριτικών, λογοτεχνικών περιοδικών κ.ά.).4

      Μπορείτε να παρακολουθήσετε τη δεύτερη συνεδρία της εκδήλωσης «μιαν υδατογραφία άνευ υπογραφής»: Οργάνωση και πολιτική διάθεσης αρχειακών πηγών, αντικείμενο της οποίας είναι οι πρακτικές διάθεσης και ορθής χρήσης αρχειακών πηγών, εδώ:

      Ο τίτλος της δεύτερης συνεδρίας είναι «Πρακτικές διάθεσης και ορθής χρήσης αρχειακών πηγών»

       Η Ναταλία Βογκέικωφ-Brogan περιγράφει αναλυτικά τη σύσταση των λογοτεχνικών αρχείων της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, με αναφορά στα ετερόκλητα τεκμήρια που απαρτίζουν τις αρχειακές συλλογές:


      «Τι περιλαμβάνει συνήθως ένα λογοτεχνικό αρχείο; Στις περισσότερες περιπτώσεις, η εισερχόμενη αλληλογραφία, προσωπική και επαγγελματική, συνιστά τον μεγαλύτερο όγκο ενός προσωπικού αρχείου. Θα περίμενε κανείς τα χειρόγραφα να καταλαμβάνουν ένα σημαντικό τμήμα στα αρχεία λογοτεχνών, αλλά αυτό διαφοροποιείται κατά περίπτωση. Για παράδειγμα, στο αρχείο Ελύτη υπάρχουν ελάχιστα χειρόγραφα, καθώς ο ποιητής συνήθιζε να τα καταστρέφει αμέσως μετά την έκδοσή τους. Αντίθετα, άλλοι κρατούσαν τα πάντα, από τις πρώτες γραμμές (που μπορεί να βρίσκονται πίσω από έναν λογαριασμό ξενοδοχείου ή ακόμα κι από ένα ψηφοδέλτιο) μέχρι το τελευταίο δακτυλόγραφο, αφήνοντας έτσι πίσω τους ένα πολύτιμο αρχείο για τους ερευνητές.

      Εκτός από την αλληλογραφία, χειρόγραφα και φωτογραφίες, στα αρχεία των λογοτεχνών της Γενιάς του ’30 ο ερευνητής πιθανότατα να συναντήσει επίσης την αρθρογραφία τους στον Τύπο, κείμενα από ραδιοφωνικές εκπομπές (σε κάποιες περιπτώσεις έχουν σωθεί και οι ηχητικές εγγραφές), την ελληνική και διεθνή κριτική του έργου τους, καθώς και τις μεταφράσεις/εκδόσεις των έργων σε ξένες γλώσσες, δύο ενότητες πολύ σημαντικές για όσους μελετούν ζητήματα πρόσληψης της ελληνικής λογοτεχνίας εκτός συνόρων.» 5




      4 Για τη διαχείριση των λογοτεχνικών αρχείων στην Ελλάδα, βλ. M. Minotos, A. Koulikourdi, “Management of archival literary sources: the Greek approach”, Comma vol. 2017, 1, (2018), 121–130, διαθέσιμο εδώ: https://www.liverpooluniversitypress.co.uk/journals/article/28693/.

      5 Ν. Βογκέικωφ-Brogan, «Η γενιά του’30 και όχι μόνο…Θέματα διαχείρισης και ανάδειξης λογοτεχνικών αρχείων στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών», στο αφιέρωμα Βέλτιστες πρακτικές οργάνωσης αρχειακών πηγών: Το παράδειγμα των λογοτεχνικών αρχείων, Νέα Εστία, τ. 185, τχ. 1885 (Δεκέμβριος 2020), σ. 420.

  • Ενότητα 3: Τα λογοτεχνικά αρχεία στην εκπαίδευση



    • Στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, το ενδιαφέρον για τη διδακτική αξιοποίηση πρωτογενούς υλικού από λογοτεχνικά αρχεία αυξάνεται εντυπωσιακά, σε διεθνή κλίμακα. Ασφαλώς, αυτή η εξέλιξη οφείλεται, τουλάχιστον εν μέρει, στη διαθεσιμότητα άρτια επεξεργασμένων ψηφιακών λογοτεχνικών αρχείων και στην πρωτοφανή ευκολία που αυτή συνεπάγεται, σε ό,τι αφορά την προσπέλαση και τη χρήση των αρχειακών τεκμηρίων. Η ίδια όμως η διαθεσιμότητα των ψηφιακών αρχείων συνιστά, για το πεδίο των λογοτεχνικών σπουδών, μια πρόκληση που δεν είναι εύκολο να απαντηθεί. Η δυνατότητα να ρίξουμε μια ματιά, μέσα από την οθόνη του υπολογιστή μας, στον ιδιωτικό χώρο μιας αγαπημένης ποιήτριας ή πεζογράφου και να διατρέξουμε τεκμήρια τα οποία, μέχρι πρόσφατα, ήταν προσβάσιμα μόνο σε ειδικούς ερευνητές και, μάλιστα, υπό ιδιαιτέρως αυστηρούς όρους και προϋποθέσεις, φυσικά προκαλεί το ενδιαφέρον όλων. Τι όμως –και πώς– μπορούμε πραγματικά να διδάξουμε στους μαθητές ή και στους φοιτητές μας, χρησιμοποιώντας το αρχείο ενός συγγραφέα; Πώς μπορούμε να εντάξουμε αρχειακά τεκμήρια στα φιλολογικά μαθήματα, χωρίς να έρθουμε σε αντίθεση με βαθιά εμπεδωμένες παραδοχές, σύμφωνα με τις οποίες τα ίδια τα αρχεία ανήκουν στον κόσμο του παρελθόντος; Αυτά και άλλα παρόμοια ερωτήματα απασχολούν πλήθος ερευνητών διεθνώς, όπως μαρτυρά και η ραγδαία ανάπτυξη της συναφούς μεθοδολογικής συζήτησης, με τη θέσπιση ειδικών ερευνητικών προγραμμάτων,6 τη διοργάνωση επιστημονικών εκδηλώσεων 7 και τη δημοσίευση συλλογικών τόμων,8 καθώς και πάρα πολλών σχετικών επιστημονικών άρθρων. Όλες αυτές οι ακαδημαϊκές πρωτοβουλίες εστιάζουν σε θεωρητικές όψεις της διδασκαλίας με λογοτεχνικά αρχεία ή/και παρουσιάζουν καλές πρακτικές για την αποτελεσματική αξιοποίηση των αρχειακών τεκμηρίων στο πλαίσιο της λογοτεχνικής εκπαίδευσης.




      6 Βλ., για παράδειγμα, το ερευνητικό πρόγραμμα του City University of New York, “Creating a Literary Commons: Engaging Students in Digital Archives” (2019), εδώ: https://www.centerforthehumanities.org/programming/creating-a-literary-commons-engaging-students-in-digital-archives.

      7 Όπως, π.χ., το διεθνές συνέδριο “Reclamation and Representation” (University of Exeter, 2010), το συνέδριο “Manuscripts Still Matter” (UK Literary Heritage Working Group, British Library, 2012) και η συνεδρία “Teaching the Archive” (Session 291) στο συνέδριο MLA 2016.

      8 Βλ. ενδεικτικά: J. Cotton, D. Sharron, Engaging Students with Archival and Digital Resources, Chandos, Oxford 2011· A. Helle (ed.), The Unraveling Archive, University of Michigan Press, Ann Arbor, (MI) 2007· H. Brayman Hackel, I. F. Moulton (eds), Teaching Early Modern English Literature from the Archives, Modern Language Association, New York 2015· Patricia C. Franks (ed.), Teaching and Learning in Virtual Environments: Archives, Museums, and Libraries, Libraries Unlimited Santa Barbara,CA 2016· J. Greer, L. Grobman (eds), Pedagogies of Public Memory: Teaching Writing and Rhetoric at Museums, Memorials, and Archives, Routledge, New York 2016· C. Smith, L. Stead (eds.), The Boundaries of the Literary Archive: Reclamation and Representation, Routledge, London 2013.



  • Προτάσεις για Επιπλέον Μελέτη



    • Αρχεία Λογοτεχνίας - Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία: https://www.eae.org.gr/index.php/research-t

      Περιλαμβάνει αναλυτικό κατάλογο των λογοτεχνικών αρχείων, τα οποία φυλάσσονται σε βιβλιοθήκες, ιδρύματα και άλλες συλλογές.


      Γιαννακόπουλος Γιώργος, Μπουντούρη Βασιλική, Εισαγωγή στην Αρχειονομία, [ηλεκτρ. βιβλ.] Σύνδεσμος Ακαδημαϊκών Ελληνικών Βιβλιοθηκών, Αθήνα 2016, https://repository.kallipos.gr/handle/11419/6320.

      Χρηστικό εγχειρίδιο εισαγωγής στην αρχειονομία και σε ζητήματα που άπτονται της διαχείρισης των αρχείων. Περιέχει αναφορές στα ενεργά και τα ιστορικά αρχεία, στη σχέση των αρχείων με την κοινωνία της πληροφορίας, αλλά και στη σχέση τους με τον ψηφιακό κόσμο.


      Ημερίδα Οργάνωσης και Πολιτικής Διάθεσης Αρχειακών Πηγών «μιαν υδατογραφία άνευ υπογραφής».

      Πρόκειται για ημερίδα που οργανώθηκε από το Αρχείο Καβάφη του Ιδρύματος Ωνάση στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, στις 9 Απριλίου 2019.

      Μπορείτε να δείτε το σύνολο των εισηγήσεων στους εξής υπερσυνδέσμους:


      Α΄ Συνεδρία: «Βέλτιστες πρακτικές οργάνωσης αρχειακών πηγών: Το παράδειγμα των λογοτεχνικών αρχείων»


      Β΄ Συνεδρία: «Πρακτικές διάθεσης και ορθής χρήσης αρχειακών πηγών»


      Γ΄ Συνεδρία: «Τα λογοτεχνικά αρχεία στην εκπαίδευση»


      Οι εισηγήσεις της Α΄ Συνεδρίας, με τίτλο «Βέλτιστες πρακτικές οργάνωσης αρχειακών πηγών: Το παράδειγμα των λογοτεχνικών αρχείων» φιλοξενήθηκαν στο περ. Νέα Εστία, τ. 185, τχ. 1885, Δεκέμβριος 2020. Το τεύχος περιλαμβάνει κείμενα των Τάκη Καγιαλή, Αμαλίας Παππά, Μιχάλη Χρυσανθόπουλου, Πρόδρομου Τσιαβού, Κωνσταντίνας Σταματογιαννάκη, Ναταλίας Βογκέικωφ-Brogan, Τάσου Σακελλαρόπουλου και Μαρίας Δημητριάδου, Μαξιμιλιανού Ζιράρ.


      Σιχάνη Άννα-Μαρία, «Οι πολλαπλές ζωές του Αρχείου Καβάφη: Μικροφίλμ, δελτία, κατάλογοι και διαδίκτυο: προς μια υλική και αρχειακή ιστορία του Αρχείου Καβάφη», Τα Ιστορικά, Περιοδική έκδοση ιστορικών σπουδών, 73 (2021), 187-210.

      Το άρθρο ιχνηλατεί την υλική και αρχειακή ιστορία του καβαφικού αρχείου στις επιμέρους φάσεις του, από το 1963, όταν ο Γ. Π. Σαββίδης άρχισε να ασχολείται με την ταξινόμηση, διατήρηση και τεκμηρίωσή του, έως το 2019, όταν το Ίδρυμα Ωνάση δημοσίευσε την ψηφιακή συλλογή του Αρχείου Καβάφη στο διαδίκτυο. Παράλληλα με την ιστορία του Αρχείου Καβάφη, το άρθρο παρακολουθεί τις αλλαγές που προκύπτουν σε ζητήματα μεθοδολογίας ενώ συσχετίζει τα εκάστοτε εγχειρήματα με τις διεθνείς εξελίξεις στην αρχειονομική πρακτική, αλλά και με τις τεχνολογικές και πολιτισμικές μεταβολές που λαμβάνουν χώρα σε κάθε ιστορική συγκυρία.


      Burton Antoinette (ed.), Archive Stories: Facts, Fictions, and the Writing of History, Duke University Press, Durham, NC 2005.

      Ο τόμος περιέχει μια σειρά άρθρων που εξετάζουν τους όρους κατασκευής και διαχείρισης των αρχείων. Συγκεκριμένα, εξετάζεται ο ρόλος της ταυτότητας του ερευνητή στην προσέγγιση και την ερμηνεία μιας αρχειακής συλλογής, όπως επίσης και η επιρροή διαφορετικών παραγόντων στην κατανόηση ενός αρχείου (αρχειακή παρακολούθηση, γραφειοκρατία κ.ά.).


      Farge Arlette, Η γεύση του αρχείου, μτφρ. Ρίκα Μπενβενίστε, Νεφέλη, Αθήνα 2004.

      Το δοκίμιο της Arlette Farge αποτυπώνει τις σκέψεις της πάνω στην εμπειρία του αρχείου και τους σκοπέλους της αρχειακής έρευνας. Παρότι η Farge επικεντρώνεται σε δικαστικά αρχεία, το βιβλίο της μπορεί να διαβαστεί ως ένας γενικός οδηγός για τα ερωτήματα που εγείρει η αναψηλάφηση τεκμηρίων και η επαφή με αρχειακές συλλογές.


      Markus Friedrich, The Birth of the Archive: A History of Knowledge, transl. John Noël Dillon, University of Michigan Press, Ann Arbor, MI 2018.

      Το βιβλίο παρακολουθεί την ιστορική εξέλιξη των αρχείων από την ανάδυσή τους στον όψιμο Μεσαίωνα μέχρι σήμερα και επιχειρεί να δείξει τους τρόπους, με τους οποίους τα αρχεία μετέβαλαν ριζικά την ευρωπαϊκή κουλτούρα.


      Minotos Marietta, Koulikourdi Anna, “Management of archival literary sources: the Greek approach”, Comma, vol. 2017, 1 (2018), 21–130.

      Το άρθρο επιχειρεί μια πυκνή περιγραφή των λογοτεχνικών αρχειακών συλλογών στην Ελλάδα. Αναφέρονται αναλυτικά τα πιο γνωστά αρχεία λογοτεχνών, οι φορείς που τα φιλοξενούν, οι τρόποι οργάνωσης των αρχείων και η σύνδεσή τους με τις ψηφιακές τεχνολογίες.


      Smith Carrie, Stead Lisa (eds), The Boundaries of the Literary Archive: Reclamation and Representation, Routledge, London 2013.

      Ο τόμος περιέχει διεπιστημονικές προσεγγίσεις γύρω από τα λογοτεχνικά αρχεία. Ερευνητές από διαφορετικούς κλάδους επανεξετάζουν τους όρους χρήσης των λογοτεχνικών αρχείων και ταυτόχρονα θέτουν ερωτήματα γύρω από μια ποικιλία ζητημάτων, όπως είναι η αρχειακή έρευνα, η ψηφιακή κουλτούρα, η κειμενική παραγωγή κ.ά.


  • Συντελεστές



    • Επιστημονικά Υπεύθυνος:

      Τάκης Καγιαλής, Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας, Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

      Εκπόνηση Εκπαιδευτικού Υλικού:

      Αλέξανδρος Κατσιγιάννης, Επίκουρος Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης

      Τάκης Καγιαλής, Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας, Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

      Γλωσσική Επιμέλεια:

      Βασίλης Δουβίτσας

      Συντονισμός:

      Ελεάννα Σεμιτέλου, Συντονίστρια Εκπαιδευτικών Έργων, Ίδρυμα Ωνάση

      Μαριάννα Χριστοφή, Συντονίστρια Επικοινωνίας και Δράσεων, Αρχείο Καβάφη