Η κυκλοφορία των συλλογών – Κατάλογοι διανομής

Στο αρχείο Καβάφη φυλάσσονται πολυάριθμοι χειρόγραφοι κατάλογοι διανομής των συλλογών του ποιητή. Στην πραγματικότητα, οι κατάλογοι διανομής είναι πρόχειρες λίστες, γραμμένες σε κομμάτια χαρτιού διαφορετικών μεγεθών και ποιοτήτων, όπου ο ποιητής σημείωνε με επιμέλεια τα στοιχεία κάθε συλλογής που ταχυδρομούσε –ή έστελνε με άλλον τρόπο– σε επιλεγμένους παραλήπτες και, από κάτω, αναλυτικά τα ονόματα των ατόμων που την έλαβαν.

 

Ο όρος «κατάλογος διανομής» δίνεται σε αυτές τις λίστες παραληπτών από τον Γ. Π. Σαββίδη, ο οποίος είναι και ο πρώτος που μεταγράφει και δημοσιεύει τους καταλόγους.1 Ο Καβάφης φαίνεται να διατηρεί αναλυτικές λίστες παραληπτών από το 1905 έως και το 1933. Με συστηματικότητα και επιμονή, καταγράφει με χρονολογική σειρά διανομής τα ονόματα των αποδεκτών, μαζί με τον αριθμό των τευχών και συλλογών που έλαβε καθένας από αυτούς. Στο τέλος κάθε σελίδας, αθροίζεται ο αριθμός των σωμάτων και μεταφέρεται προσεκτικά στην αρχή της επόμενης. 2

 

Ας δούμε το παράδειγμα του τεκμηρίου GR-OF CA CA-SF01-S01-F03-SF002-0001 (50), https://cavafy.onassis.org/el/object/1904/. Πρόκειται για τον κατάλογο διανομής του τεύχους του 1904/5. Ο εξασέλιδος κατάλογος καταγράφει αναλυτικά τα ονόματα των προσώπων που έλαβαν ένα ή περισσότερα αντίτυπα του τεύχους, ενώ η σημείωση στην πρώτη σελίδα μάς ενημερώνει ότι η διανομή «άρχισε Απρ. 1905».3

 

Στην 4η Λήψη του τεκμηρίου διαβάζουμε «7 να κρατηθούν ως χρήσιμα – για υποδείγματα – διά την νέαν έκδοσιν», στην 5η Λήψη: «9 να κρατηθούν για να έχω να δίδω ενώ γεν. η νέα έκδοσις κ’ έπειτα ή να καταστραφούν» και στην 6η Λήψη «ή να μείνουν, ως είδος documents χρονολογίας και τοιούτων».

 

 

Η συγκεκριμένη καταγραφή φωτίζει τον τρόπο διανομής των καβαφικών συλλογών αλλά και τον τρόπο δημιουργίας των καβαφικών τευχών και συλλογών στον οποίο αναφερθήκαμε παραπάνω. Όπως φαίνεται από τον κατάλογο διανομής του τεύχους του 1904/5, ο ποιητής κρατούσε απόθεμα των τυπωμένων ποιημάτων του, με σκοπό να έχει «να δίδει» σε φίλους, ανθρώπους των γραμμάτων και θαυμαστές, να χρησιμοποιεί τα παλαιότερα τυπωμένα ποιήματα ως υλικό για τις νέες συλλογές, αλλά και να διαθέτει ένα υπόδειγμα της παλαιότερης δουλειάς του στο αρχείο του. Κατά κάποιον τρόπο, οι κατάλογοι φωτίζουν όχι μόνο τις εκδοτικές πρακτικές του Καβάφη αλλά και τον τρόπο με τον οποίο ο ίδιος αρχειοθετεί το έργο του.

«Παρά την ορατότητα του queer μοντερνισμού, το κόστος της αποκάλυψης μπορούσε να είναι πολύ υψηλό. Για τον λόγο αυτό, πολλά έργα queer μοντερνισμού κυκλοφορούσαν ως “σελίδες που περνούν από χέρι σε χέρι”, κατά τη διατύπωση των Mark Mitchell και David Leavitt (1997). Με τον όρο αυτό, εννοούν ότι τα queer έργα συχνά κυκλοφορούσαν με μεγάλο προσωπικό ρίσκο, ως χειρόγραφα, σε συντροφιές έμπιστων φίλων και αγαπημένων, ή ιδιωτικά τυπωμένα σε μικρές και συχνά ανώνυμες εκδόσεις. Όπως ανέφερα νωρίτερα, τα έργα Imre [Edward Prime-Stevenson, 1906], Corydon [André Gide, 1911-1920] και Α Problem in Greek Ethics [John Addington Symonds, 1883] τυπώθηκαν όλα ιδιωτικά. Γραμμένο το 1913 και 1914, το Maurice (1971) του Forster παρουσιάστηκε μόνο σε φίλους, ως μια χειρονομία οικειότητας. Είτε από συστολή είτε από φόβο είτε και από ντροπή, ο Forster δεν ήθελε να δημοσιεύσει το Maurice κατά τη διάρκεια της ζωής του, αλλά συμφώνησε να αφήσει τον Christopher Isherwood να το δημοσιεύσει μετά τον θάνατό του. Στο πλαίσιο της προετοιμασίας για αυτή την πιθανότητα, το δακτυλόγραφο μεταφέρθηκε χέρι με χέρι, από ένα δίκτυο έμπιστων φίλων (όλοι τους ομοφυλόφιλοι άνδρες) από το Κέιμπριτζ στο Λονδίνο, στη Νέα Υόρκη, στο Σικάγο, και τελικά στο Λος Άντζελες, το 1952. Παρομοίως, ο γεννημένος στην Αίγυπτο ελληνόγλωσσος ποιητής, Κ. Π. Καβάφης, δεν εμπιστευόταν το σύστημα των ταχυδρομείων και συχνά έστελνε το μικρό αλλά σημαντικό corpus των ποιημάτων του μέσω ενός φίλου ή μιας αλυσίδας φίλων. Η συνθετότητα του καβαφικού εκδοτικού συστήματος προσιδιάζει, ως προς το εύρος του, σε αυτό της Dickinson – δημοσίευσε έναν μικρό αριθμό ποιημάτων σε περιοδικά, παρήγαγε τεύχη και φυλλάδια προς κυκλοφορία ανάμεσα σε φίλους, συγκέντρωνε τα ποιήματά του σε φακέλους στο “βιβλιοδετείο” του, και κράτησε πολλά ποιήματά του αδημοσίευτα, τα οποία κάποιες φορές έδειχνε σε φίλους του ή σε αντικείμενα της επιθυμίας του.»4

 

 

«Όπως και η Emily Dickinson, ο Καβάφης επέλεξε να μην κάνει τη δουλειά του εμπορικά διαθέσιμη‧ αντίθετα κυκλοφόρησε χειροποίητες συλλογές από τυπωμένα ποιήματα ανάμεσα σε φίλους και γνωστούς. Συνεπώς, όπως και [η ποίηση] της Dickinson, η ποίηση του Καβάφη έφτασε στο ευρύ αναγνωστικό κοινό, μόνο στις διαμεσολαβημένες μορφές των μεταθανάτιων εκδόσεων.5

[…] Από τους σχολαστικούς καταλόγους διανομής που κρατούσε ο Καβάφης, ξέρουμε πως δημιούργησε ένα εντυπωσιακό σύνολο από περίπου 2.200 τέτοιους τόμους, με ρυθμό που κυμαίνεται ανάμεσα στους 50 και τους 200 τόμους τον χρόνο. Το σπίτι του στην οδό Λέψιους ήταν, συνεπώς, ο τόπος στον οποίο διαδραματίστηκε αυτό που ένας από τους μελετητές της Dickinson ονόμασε “οικιακές τεχνολογίες της έκδοσης”. Χωρίς αμφιβολία, η πρακτική του Καβάφη να ανακυκλώνει υλικά –τυπωμένα φύλλα από προηγούμενες συλλογές, εξώφυλλα και πίνακες περιεχομένων– θυμίζει την Dickinson που επαναχρησιμοποιούσε κομμάτια από οικιακό χαρτί. Εντούτοις, σε μεγαλύτερη έκταση από την αξιοσημείωτα πολυγράφο Dickinson, ο Καβάφης δεν “ανακύκλωνε” μόνο τα υλικά της γραφής αλλά και τα ίδια του τα ποιήματα: όλες οι χειροποίητες συλλογές του, και οι 2.200,  έχουν συγκροτηθεί από ένα σύνολο μόλις 138 ποιημάτων.»6

 

 

 

 

Στον κατάλογο διανομής της συλλογής «1909-1911»,7 τον οποίο και εντοπίζουμε ως τεκμήριο GR-OF CA CA-SF01-S01-F03-SF002-0004 (53), https://cavafy.onassis.org/el/object/1909-11/, παρατηρούμε ότι ο αριθμός αντιτύπων, τα ονόματα και τα αντίτυπα ανά παραλήπτη αυξάνονται, μαζί με τη φήμη του ποιητή. Η διανομή ξεκινά «από τον Οκτ. 1917», όπως μας ενημερώνει η 2η Λήψη του τεκμηρίου.


Στην 4η Λήψη, δίπλα σε διάφορα ονόματα διαβάζουμε «(διά διανομήν)», δίπλα στο όνομα Α. Συναδινός βλέπουμε την ένδειξη «μέσον Ν. Ζελίτα», ενώ ο Ν. Μαζαράκης φαίνεται ότι έλαβε το αντίτυπο της συλλογής «(για τον φίλον του)». Το δίκτυο ανθρώπων, οι οποίοι λαμβάνουν και με τη σειρά τους μοιράζουν τις καβαφικές συλλογές και σε άλλους αναγνώστες, φαίνεται να μεγαλώνει.





1 Ό.π. , σ. 215-283.

2 Ό.π.

3 Ό.π ., σ. 215-217.

4 Β. Kahan, “Queer Modernism”, στο: J. M. Rabaté (ed.), A Handbook of Modernism Studies, Wiley-Blackwell, West Sussex 2013, p. 356.

5 K. Emmerich, “The Unfinished Afterlives of C. P. Cavafy”, στο: Κ. Emmerich, Literary Translation and the Making of Originals, Bloomsbury, New York 2017, p. 134.

6 Ό.π., p. 136.

7 Για τη μεταγραφή του καταλόγου, βλ. Γ . Π. Σαββίδης, ΚΕ, ό.π., σ. 233.

Τελευταία τροποποίηση: Tuesday, 13 December 2022, 12:11 PM