Τον Νοέμβριο του 1963, ο Γ. Π. Σαββίδης, σε ομιλία του με αφορμή τα εγκαίνια της Έκθεσης Καβάφη στο Μουσείο Μπενάκη, παρουσίασε 24 ανέκδοτα σημειώματα του ποιητή από μία «ιδιαίτερη σειρά ημερολογιακών σημειώσεών του για θέματα ποιητικής και ηθικής». ¹ Τα σημειώματα αυτά, τα περισσότερα από τα οποία σώζονται στο αρχείο Καβάφη,² ποικίλλουν σε έκταση και κατά κανόνα φέρουν σημείωση με την ημερομηνία συγγραφής τους (χρονολογούνται από τον Ιούλιο του 1902 μέχρι τον Οκτώβριο του 1911).

Στα σημειώματα αυτά, ο Καβάφης καταγράφει σκέψεις γύρω από ζητήματα που αφορούν την τέχνη του, την ιδιότητα του ποιητή ή και τον ιδιωτικό του βίο.

Για παράδειγμα, ας εξετάσουμε το σημείωμα με χρονολόγηση 18/08/1902, το οποίο βρίσκουμε ως τεκμήριο GR-OF CA CA-SF01-S03-F09-0002 (193), https://cavafy.onassis.org/el/object/u-115/.

Στην αρχή του σημειώματος, διαβάζουμε (Λήψη 1):

«Αισθάνομαι έκτακτην ικανότητα μέσα μου. Έχω μια πεποίθησι που αν ήθελα θα μπορούσα να γίνω ένας μεγάλος ιατρός, ή δικηγόρος, ή οικονομολόγος, ή και μηχανικός. Θα εχρειαζόμην όμως δυο πράγματα – καιρό διά να μελετήσω, και θέλησι διά ν’ απαρνηθώ την φιλολογία. Τώρα, είναι τούτο απάτη του πνεύματος; Υπερτιμώ την ικανότητά μου; Ή είναι φυσικόν πράγμα συμβαίνον εις κάθε littérateur – θέλω να πω, δύναμις κατεχομένη υπό κάθε littérateur. Με φαίνονται όλα τα πρακτικά έργα εύκολα. Είναι αλήθεια ότι με όλην την πεποίθησίν μου αναγνωρίζω ότι χωρίς καιρόν, αρκετόν καιρόν, δεν είμαι ικανός να γίνω επιτυχής άνθρωπος του πρακτικού βίου.»
Σημειώματα (98-99)

Ο ποιητής εξετάζει τις εν δυνάμει ικανότητές του στα «πρακτικά έργα» και βρίσκει πως το μόνο που τον εμποδίζει από το να διαπρέψει στον «πρακτικό βίο» είναι η έλλειψη χρόνου για μελέτη και η βούλησή του να μην απαρνηθεί «τη φιλολογία». Βλέπουμε επίσης ότι ο Καβάφης, στα 1902, υιοθετεί ήδη την ταυτότητα του littérateur – του λογοτέχνη. Όπως είδαμε παραπάνω, στο θέμα του «πρακτικού βίου» επιστρέφει ο Καβάφης το 1903, στο σύντομο αυτοβιογραφικό του σημείωμα, το οποίο περιλαμβάνεται σε σημειώσεις του για την οικογένεια Καβάφη, γνωστές με τον τίτλο “Memorandum about the Cavafy Family”.³

Στο τεκμήριο GR-OF CA CA-SF01-S03-F09-0005 (211), https://cavafy.onassis.org/el/object/u-u-36/, βρίσκουμε σημείωμα του Ιουνίου του 1905, γραμμένο στις δύο όψεις ενός φύλλου, στο οποίο ο Καβάφης καταγράφει τις σκέψεις του για τη σύγκρουση ανάμεσα στον ρόλο του ποιητή και εκείνον του «κυβερνητικού υπαλλήλου». Το σημείωμα γράφεται με αφορμή τη συνάντηση του Καβάφη με κάποιον ποιητή, νεαρό και φτωχό, αλλά πιστό στην τέχνη του (Λήψεις 1 έως 3):

«Ένας νέος ποιητής μ’ επεσκέφθηκε. Ήταν πολύ πτωχός, εζούσε από την φιλολογική του εργασία, και με φαίνονταν σαν κάπως να λυπούνταν βλέποντας το καλό σπίτι που κατοικούσα, τον δούλο μου που τον έφερε ένα καλό σερβιτό τσάι, τα ρούχα μου τα καμωμένα σε καλό ράπτη. Είπε: “Τι φρικτό πράγμα να έχη κανείς να παλεύη να βγάζη τα προς το ζην, να κυνηγάς συνδρομητάς για το περιοδικό σου, αγοραστάς για βιβλίο σου”.

Δεν θέλησα να τον αφήσω στην πλάνη του και τον είπα μερικά λόγια, περίπου σαν τα εξής. Δυσάρεστη και βαρυά η θέσις του – αλλά τι ακριβά που με κόστιζαν εμένα η μικρές μου πολυτέλειες. Για να ταις αποκτήσω βγήκα απ’ την φυσική μου γραμμή κ’ έγινα ένας κυβερνητικός υπάλληλος (τι γελοίο), και ξοδιάζω και χάνω τόσες πολύτιμες ώρες την ημέρα (στες οποίες πρέπει να προστεθούν και η ώρες καμάτου και χαυνώσεως που τες διαδέχονται). Τι ζημιά, τι ζημιά, τι προδοσία. Ενώ εκείνος ο πτωχός δεν χάνει καμμιά ώρα· είναι πάντα εκεί, πιστό και του καθήκοντος παιδί της Τέχνης.» Σημειώματα (107)

Πέρα από την ταυτότητα του ποιητή, ο Καβάφης καταγράφει σε κάποιες περιπτώσεις τις σκέψεις του για τη ζωή και τις ανθρώπινες συναναστροφές. Στο τεκμήριο GR-OF CA CA-SF01-S03-F09-0018 (209), https://cavafy.onassis.org/el/object/u-u-34/, γραμμένο στις 26/10/1908, ο Καβάφης διασώζει την άποψή του για το χιούμορ και τη σοβαροφάνεια (Λήψη 1). Ας δούμε ένα σύντομο απόσπασμα:

«Το ξέρω που για να επιτύχει κανείς στην ζωή, και για να εμπνέει σεβασμό χρειάζεται σοβαρότης. Και όμως με είναι δύσκολο να είμαι σοβαρός, και δεν εκτιμώ την σοβαρότητα.

Ας εξηγηθώ καλλίτερα. Με αρέσει στα σοβαρά μόνον η σοβαρότης· δηλ. 1/2 ώρα, ή μια ώρα, ή δυο ή 3 ώρες σοβαρότητα την ημέρα. Συχνά βέβαια και σχεδόν ολόκληρη μέρα σοβαρότητα.

Άλλως, με αρέσουν τα χωρατά, η αστειότης, η ειρωνεία η με ευφυή λόγια, το χαμπαγκάρισμα (humbugging). ⁴

Αλλά δεν κάμνει.

Δυσκολεύει τες δουλειές». Σημειώματα (120)

Όπως σημείωνε ο ποιητής, τον Απρίλιο του 1911, στο τεκμήριο GR-OF CA CA-SF01-S03-F09-0021 (285), https://cavafy.onassis.org/el/object/u-u-49/: «Δουλεύουμε, εναρέτως, διά τους κατοπινούς. Να προετοιμάσουμε μια discipline de vie, μια διοργάνωσιν αυτής· ίσως ακόμη οφελιμότερα, διότι εκείνων η ζωή μπορεί να είναι μακρυτέρα.»