Στο πρώτο μέρος του παρόντος μαθήματος, είδαμε το αυτοβιογραφικό σημείωμα του Καβάφη στο περιοδικό Νέα Τέχνη, στο πλαίσιο του αφιερώματος του 1924. Ένα άλλο, γνωστό –αλλά αμφισβητούμενης πατρότητας– σημείωμα που συχνά αποδίδεται στον Καβάφη έγινε γνωστό από τον Μιχάλη Περίδη, ο οποίος το συμπεριέλαβε στην έκδοση Κ. Π. Καβάφη: Ανέκδοτα Πεζά Κείμενα.¹ Ας δούμε ένα σύντομο απόσπασμα από το κείμενο, το οποίο είναι γνωστό ως «αυτοεγκώμιο»:

«Ο Καβάφης, κατά την γνώμη μου, είναι ποιητής υπερμοντέρνος, ποιητής των μελλουσών γενεών. Εκτός από την ιστορική, ψυχολογική και φιλοσοφική αξία του, η λιτότης του ύφους του, που εγγίζει ενίοτε τον λακωνισμό, ο ζυγισμένος ενθουσιασμός του που ελκύει προς τη διανοητική συγκίνηση, η ορθή φράσις του, αποτέλεσμα μιας αριστοκρατικής φυσικότητας, η ελαφρά ειρωνεία του, αντιπροσωπεύουν στοιχεία που θα εκτιμήσουν ακόμη περισσότερο οι γενεές του μέλλοντος, παρακινημένες από την πρόοδο των ανακαλύψεων και την λεπτότητα του νοητικού μηχανισμού των.»²

Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Περίδη, το κείμενο υπαγορεύθηκε από τον ίδιο τον Καβάφη, στα γαλλικά, σε ανταποκριτή γαλλόφωνου περιοδικού και διασώθηκε χάρη σε καταγραφή της Ευτυχίας Ζελίτα, συζύγου του Στέφανου Πάργα, η οποία βρισκόταν στον χώρο.³ Στο αρχείο Καβάφη δεν σώζεται κάποιο σχετικό τεκμήριο. Παρά το γεγονός ότι η αυθεντικότητα του σημειώματος έχει αμφισβητηθεί,⁴ το παράθεμα χρησιμοποιείται συχνά ως τεκμήριο αυτοπαρουσίασης του Καβάφη και αποτίμησης του ποιητικού του έργου από τον ίδιο.

Κλείνοντας την ενότητα του «αυτοβιογράφου» Καβάφη, θα στρέψουμε το βλέμμα μας και στα χειρόγραφα καβαφικών ποιημάτων, ορισμένα από τα οποία φέρουν σημειώματα με ενδείξεις όπως η παρακάτω: «Όχι για δημοσίευσι. Αλλά μπορεί να μένει εδώ».

Η σημείωση αυτή εντοπίζεται, για παράδειγμα, στο τεκμήριο GR-OF CA CA-SF01-S01-F01-SF001-0093 (97), https://cavafy.onassis.org/el/object/8fyq-rakf-kq8h/, αχρονολόγητο χειρόγραφο του ποιήματος «Στρατηγού θάνατος» (Λήψη 1). Οι ενδείξεις αυτές θα μπορούσαν να θεωρηθούν σημειώσεις του Καβάφη προς τον εαυτό του και για πιθανή μελλοντική επεξεργασία των ποιημάτων. Ταυτόχρονα, όμως, θα μπορούσαμε να τις δούμε και ως υποδείξεις προς τους μελλοντικούς διαχειριστές του καβαφικού αρχείου.

Σε μία από αυτές τις σημειώσεις, ωστόσο, δηλώνεται άμεσα πως η διατήρηση του «μη δημοσιεύσιμου» ποιήματος γίνεται για λόγους που αφορούν την αυτοβιογραφική του φύση. Πρόκειται για ένθετο σημείωμα, στο τεκμήριο GR-OF CA CA-SF01-S01-F01-SF001-0030 (1637), https://cavafy.onassis.org/el/object/dnym-et7x-5xbk/, χειρόγραφο του ποιήματος «Το Νιχώρι» (1885). Στο σημείωμα διαβάζουμε “Not for publication; but may remain here –” και από κάτω με μολύβι: “as autobiographical”.

«Το Νιχώρι» γράφεται το 1885. Όπως συμπεραίνουμε από το περιεχόμενο του ποιήματος (μπορείτε να το διαβάσετε εδώ: https://www.onassis.org/el/initiatives/cavafy-archive/hidden/nichori) και από το σχετικό σημείωμα, το ποίημα σχετίζεται με τη διαμονή του Καβάφη στην Κωνσταντινούπολη.