Σημειώσεις εργασίας
Ανάμεσα στις σημειώσεις του Καβάφη που σώζονται στο αρχείο του μπορούμε να εντοπίσουμε και πολλές αναφορές γύρω από την επεξεργασία δικών του ποιητικών και πεζών κειμένων.
Στο τεκμήριο GR-OF CA CA-SF 01-S03-F11-0037 (234), https:// cavafy.onassis.org/el/object/3mam-ahda-wwbt/, ο Καβάφης σημειώνει μια παρατήρηση για την αναθεώρηση του ποιήματος «Ο Θάνατος του Αυτοκράτορος Τακίτου». Όπως εξηγεί ο ποιητής, αναγκάστηκε να ξαναγράψει το ποίημα λόγω κάποιας λέξης που θεώρησε ιστορικά ανακριβή. Συγκεκριμένα, αναφέρει πως το ποίημα ήταν ανάγκη να ξαναγραφτεί καθώς «η έκφρασις “μοχθηρά” ήτο, ιστορικώς άτοπος. Μοχθηρία δεν έδειξεν η Σύγκλητος όταν εξέλεξε τον Τάκιτον».
Το τεκμήριο GR-OF CA CA-SF 01-S03-F11-0028 (224), https://cavafy.onassis.org/el/object/u-123/, αποτελεί αυτοσχόλιο του Καβάφη για το ποίημα «Η Ναυμαχία». Το σχόλιο περιέχει αναφορές στον Αισχύλο, στον Ηρόδοτο, στον Κτησία, στον Πλούταρχο, καθώς και στο λεξικό του William Smith, A Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology. Όπως σημειώνει η Diana Haas, ο προβληματισμός του ποιητή επικεντρώνεται σε δύο ζητήματα, που σχετίζονται με την ιστορική ακρίβεια του ποιήματος: στον ορισμό του χωροχρόνου που αφορά τον θρήνο του Ξέρξη και στο τοπωνύμιο Περσέπολις.1 Συνεπώς, και στο εν λόγω τεκμήριο οι σημειώσεις του Καβάφη υπογραμμίζουν την επιμονή του στην ιστορική ακρίβεια, μέσα από τη χρήση και τη διασταύρωση ποικίλων βιβλιογραφικών πηγών.
Παρόμοιου χαρακτήρα είναι και το αυτοσχόλιο του Καβάφη στο ποίημα «Τα δ’ άλλα εν Άδου τοις κάτω μυθήσομαι». Σύμφωνα με την D. Haas: «Με κριτήριο την εμφάνιση του χειρογράφου και τον γραφικό χαρακτήρα κατατάσσεται (όπως και το αντίστοιχο στο ποίημα “H Ναυμαχία”) στην ομάδα των καβαφικών αυτοσχολίων που γράφτηκαν κατά την περίοδο 1903-1904, στο γενικότερο πλαίσιο του “Φιλοσοφικού Ελέγχου” (“Philosophical Scrutiny”)».2
Το καβαφικό κείμενο που είναι σήμερα γνωστό με τον τίτλο “Philosophical Scrutiny” γράφτηκε από τον ποιητή το 1903 και αναφέρεται αναλυτικά στην προσωπική του μέθοδο για τον «φιλοσοφικό έλεγχο» των ποιημάτων του, ύστερα από την ολοκλήρωση και τη διόρθωσή τους.3
Όπως σημειώνει ο Γ. Π. Σαββίδης:
«[…] γύρω στα 1899 η ποιητική συνείδηση του Καβάφη περνάει μια κρίση που δεν αρχίζει να ξεπερνιέται παρά στα 1901.
[…] Εκείνο που μας ενδιαφέρει άμεσα είναι πως ο συνειδητός χαρακτήρας αυτής της ποιητικής κρίσης μαρτυρείται ρητά από ένα πεζό κείμενο του Καβάφη, γραμμένο πιθανότατα στην Αθήνα τον Αύγουστο 1903 και συμπληρωμένο στην Αλεξάνδρεια στις 25 Νοεμβρίου του ίδιου χρόνου.
Το κείμενο αυτό –όπου, πιστεύω, μνημονεύεται και μια “μεγάλη κρίση [ερωτικής] απελευθέρωσης”– μας μαθαίνει πως ο Καβάφης, αφού τελείωσε τη συστηματική φιλολογική αναθεώρηση όλων των ποιημάτων του, ετοιμάζεται να προχωρήσει, εξ ίσου μεθοδικά, στον “φιλοσοφικό έλεγχο” του καθενός χωριστά, με τη διάθεση να θυσιάσει όσα ποιήματα δεν παίρνουν γιατρειά και να σώσει μόνο όσους στίχους τους θα μπορούσαν να του χρησιμέψουν αργότερα για άλλα ποιήματα.»4
Τέλος, το τεκμήριο GR-OF CA CA-SF01-S03-F11-0039 (236), https://cavafy.onassis.org/el/object/xwfw-gqe3-qsdg/, αφορά σημειώσεις στο ποίημα «Η συνοδεία του Διονύσου». Στην 1η σελίδα (Λήψη 1) θίγονται ζητήματα μετρικής και χασμωδίας, ενώ στη δεύτερη σελίδα (Λήψη 2) εντοπίζονται αναφορές σε συγγραφείς όπως ο José-Maria de Heredia, o Ιωάννης Βηλαράς και ο Ελισαίος Γιαννίδης.
1 D. Haas , «Κ. Π. Καβάφης: Ανέκδοτο αυτοσχόλιο στο ποίημα “Η Ναυμαχία”», Λογείον, Περιοδικό για το Αρχαίο Θέατρο 2 (2012), 208-209.
2 D. Haas , «Κ. Π. Καβάφης: Ανέκδοτο αυτοσχόλιο στο ποίημα ‘Τα δ’ άλλα εν Άδου τοις κάτω μυθήσομαι”», Λογείον, Περιοδικό για το Αρχαίο Θέατρο 3 (2013), 134.
3 Το κείμενο, το οποίο είναι γραμμένο στα αγγλικά και σώζεται στο αρχείο Καβάφη ως τεκμήριο GR-OF CA CA-SF01-S02-F05-0024 (1598), https://cavafy.onassis.org/el/object/u-389/, πρωτοδημοσιεύτηκε από τον Μ. Περίδη το 1963, με τον αποδιδόμενο τίτλο [Ars Poetica/ Ποιητική]. Βλ. Κ. Π. Καβάφη, Ανέκδοτα Πεζά Κείμενα, παρουσιασμένα και σχολιασμένα από τον Μ. Περίδη, Φέξης, Αθήνα 1963, σ. 36-69. Τώρα στο: Κ. Π. Καβάφη, Τα Πεζά, Φιλολογική επιμέλεια Μ. Πιερής, Ίκαρος, Αθήνα 2003, σ. 256.
4 Γ. Π. Σαββίδης, Οι καβαφικές εκδόσεις (1891-1932): Περιγραφή και σχόλιο, Ίκαρος, Αθήνα 1992, σ. 144-145.