Σημειώσεις για γλωσσικά θέματα
Οι γλωσσικές σημειώσεις του ποιητή αφορούν την
καταγραφή γλωσσικών τύπων και παραλλαγών αλλά και σχόλια σχετικά με τον
χειρισμό της γλώσσας από άλλους συγγραφείς. Για παράδειγμα, στο τεκμήριο GR-OF
CA CA-SF01-S03-F08-0007 (626), https://cavafy.onassis.org/el/object/u-171/,
ο Καβάφης σημειώνει τη διαφορετική γραφή κάποιας λέξης από τους Μένο Φιλήντα
και Γεώργιο Ροντάκη. Η λέξη δεν διευκρινίζεται. Στο σημείωμα διαβάζουμε: «Ο κ.
Μένος Φιλήντας την συνοδεύει με το “αι”», γράφει, ενώ «Ο κ. Ροντάκης γράφει
“ε”».
Αντίστοιχα, στο τεκμήριο GR-OF CA CA-SF 01-S03-F08-0004 (305), https:// cavafy. onassis.org/el/object/u-151/ , ο Καβάφης κρατά σημειώσεις σχετικά με τις χρήσεις της λέξης «ανακαλώ». Περιλαμβάνονται διάφορες αναφορές σε γαλλικές εκδόσεις. Στο σημείωμα διακρίνονται τα ονόματα των Émile Legrand και Félix Désiré Dehèque. Το λεξικό του Dehèque εντοπίζεται στον κατάλογο της Ιδανικής Βιβλιοθήκης του Καβάφη.
Παρόμοιας θεματολογίας είναι και το τεκμήριο GR-OF CA CA-SF01-S03-F08-0006 (622), https://cavafy.onassis.org/el/object/u-168/, όπου ο Καβάφης καταγράφει παραθέματα και πληροφορίες σε σχέση με τη λέξη «τόγα». Διακρίνεται παραπομπή στην εφημερίδα Αθήναι, σε φύλλο του Ιουλίου του 1909.
Τα δύο τελευταία τεκμήρια θα μπορούσαν να συσχετιστούν με τη λεξικογραφική δραστηριότητα του Καβάφη, ο οποίος είχε συντάξει μικρά αυτοσχέδια λεξικά με ασυνήθιστες λέξεις και νεολογισμούς. Πρόκειται για δέκα αυτοσχέδια λεξικά που, μαζί με κάποιες ακόμη σημειώσεις του ποιητή, συγκροτούν το Λεξικό των παραθεμάτων, το οποίο σώζεται στο αρχείο του. Μπορείτε να δείτε το Λεξικό των παραθεμάτων στον ακόλουθο υπερσύνδεσμο: https://cavafy.onassis.org/el/object/u-497/.
«Ο ποιητής επιθυμούσε να χαρτογραφήσει όσο καλύτερα μπορούσε, με τα μέσα που διέθετε (μελέτες, λεξικά, εκδόσεις), το μεγάλο φάσμα της νεοελληνικής Κοινής στις λογοτεχνικές της αποτυπώσεις ανά τους αιώνες. Μέσα στα έργα αυτά αναζητούσε τη λεξικολογική πολυτυπία, και με τη λογική της μέλισσας εράνιζε άνθη και από τη δημοτική και από τη λόγια κοινή, χωρίς γλωσσικές και ιδεολογικές παρωπίδες, καθώς αυτό που ποδηγετούσε την εργασία του ήταν η επίτευξη μιας διαυγούς και λιτής ποιητικής. Η χαρτογράφηση της πολυτυπίας της ελληνικής γλώσσας ήταν για τον ποιητή, πρωτίστως μια άσκηση ελευθερίας· δηλαδή, μια άσκηση ύφους.»1
Τέλος, το τεκμήριο GR-OF CA CA-SF 01-S03-F08-0001 (214), https:// cavafy.onassis.org/el/object/cxdb-2fkm-wypk/ περιλαμβάνει αναφορές σε έργα Ελλήνων συγγραφέων και παραπομπές στις αντίστοιχες εκδόσεις και δημοσιεύσεις. Ενδεικτικά, ορισμένα από τα ονόματα συγγραφέων που αναφέρονται, είναι τα εξής: Βλαχογιάννης, Δε Βιάζης, Παλαμάς, Ξενόπουλος, Ψυχάρης. Στις σημειώσεις διακρίνονται αναφορές στη χρήση του τελικού -ν-, στην κλίση ουσιαστικών αλλά και ποικίλες αναφορές στη χρήση δημοτικής και καθαρεύουσας. Τέλος, πραγματοποιείται μνεία στο ποίημα του Καβάφη «Θερμοπύλες», αναφορικά με τις λέξεις της καθαρεύουσας που περιέχει.
1 Α. Κατσιγιάννης, «Όταν που περνούμε στα βιβλία: Ο Κ. Π. Καβάφης και η παλαιότερη ελληνική γραμματεία» στο αφιέρωμα «Ο Καβάφης και οι εποχές του, τέσσερις ερευνητικές μικρο-ιστορίες», Ποιητική 22 (2018), 176.