Το 1906, στο περιοδικό Παναθήναια, ο Παύλος Νιρβάνας δημοσίευσε φωτογραφία του Παπαδιαμάντη, την οποία είχε τραβήξει ο ίδιος με μια μηχανή Kodak. Στο κείμενο που συνόδευε τη φωτογραφία, ο Νιρβάνας περιέγραφε τη συστηματική άρνηση του Παπαδιαμάντη να φωτογραφηθεί, αλλά και τον ζήλο του ίδιου να διασώσει τη μορφή του Σκιαθίτη πεζογράφου.¹  Η επιμονή του Νιρβάνα να αιχμαλωτίσει φωτογραφικά τον Παπαδιαμάντη υποδηλώνει τη σημασία που αποκτούσε η δημοσιοποίηση της μορφής του συγγραφέα για τη μαζική πρόσληψη του έργου του, ήδη στις αρχές του 20ού αιώνα. Η φιγούρα του συγγραφέα οφείλει πλέον να είναι γνωστή και να δημοσιοποιείται, όχι μόνο στο αναγνωστικό κοινό του, αλλά και σε ευρύτερα ακροατήρια.²

Σε αντίθεση με τον Παπαδιαμάντη, ο Καβάφης φαίνεται πως ήταν αρκετά εξοικειωμένος με το φωτογραφικό μέσο, αφού φωτογραφιζόταν από μικρή ηλικία, όπως πολλοί άνδρες της μεσοαστικής τάξης προς τα τέλη του 19ου αιώνα. Οι φωτογραφίες αυτές συχνά προορίζονταν για τις cartes de visite ³  , που αποτελούσαν διαδεδομένο μέσο κοινωνικής ανταλλαγής ανάμεσα σε εύπορες οικογένειες, για τα οικογενειακά άλμπουμ και για την επιστολογραφική επικοινωνία.⁴  Άλλωστε, ο 19ος είναι ο αιώνας της φωτογραφίας, ενώ από το 1841 και μετά, τα φωτογραφικά πορτρέτα πληθαίνουν σημαντικά και παγιώνονται ως συνήθεια της εποχής.⁵

Στο αρχείο Καβάφη εντοπίζονται πολλά τεκμήρια (φωτογραφικά και μη), που σχετίζονται με φίλους και συγγενείς του ποιητή, δίνουν πληροφορίες για τις κοινωνικές χρήσεις της φωτογραφίας της εποχής, ενώ ταυτόχρονα χαρτογραφούν το τοπίο των επαγγελματιών φωτογράφων στην ελληνική παροικία. 

Αναφορικά με την οικογένεια Καβάφη, εντοπίζονται πολλές φωτογραφίες συγγενών του ποιητή, τις οποίες και μπορείτε να δείτε μέσω του υπερσυνδέσμου https://bit.ly/3q8wHvX.  Μία εξ αυτών είναι η ακόλουθη φωτογραφία του Παύλου (Paul) Καβάφη στο αχρονολόγητο τεκμήριο GR-OF CA CA-SF02-S03-F26-SF002-0014 (1991), https://cavafy.onassis.org/el/object/aryx-4mzg-n5hh/. Σύμφωνα με το Λεύκωμα της Λένας Σαββίδη,⁶  η εν λόγω φωτογραφία είχε χρησιμοποιηθεί για την ατομική του carte de visite. 

Εκτός από τις ίδιες τις φωτογραφίες, ορισμένα αρχειακά τεκμήρια δίνουν πληροφορίες που συνδέονται έμμεσα με την εκάστοτε συγκυρία φωτογράφισης της οικογένειας Καβάφη. Σύμφωνα με το φύλλο της εφημερίδας Ομόνοια, με ημερομηνία 25 Ιανουαρίου/ 6 Φεβρουαρίου 1899, στο οποίο ανακοινώνεται η κηδεία της Χαρίκλειας Καβάφη, η μητέρα του ποιητή επρόκειτο να φωτογραφηθεί στο πρακτορείο Fettel & Bernard την ημέρα του θανάτου της. Πρόκειται για το τεκμήριο με κωδικό GR-OF CA CA-SF02-S02-F25-SF007-0024 (483) και μπορείτε να το δείτε εδώ: https://cavafy.onassis.org/el/object/u-1899/ (Λήψη 3).

ΠΡΟΒΟΛΗ ΕΙΚΟΝΑΣ

Από επιστολές και φωτογραφίες φίλων του Καβάφη, μπορεί κανείς να σχηματίσει μια γενική εικόνα για τα φωτογραφικά πρακτορεία της εποχής του Καβάφη. Ο Μικές Ράλλης αναφέρεται στο φωτογραφικό πρακτορείο Fettel & Bernard σε επιστολή του προς τον Καβάφη, στο τεκμήριο με κωδικό GR-OF CA CA-SF02-S01-SS01-F18-SF002-0014 (1669), στις 07/05/1883. Μπορείτε να δείτε την επιστολή εδώ: https://cavafy.onassis.org/el/object/smf4-m7pb-htpt/ (Λήψεις 1 και 5). Όπως είδαμε παραπάνω, στο πρακτορείο αυτό μετέβαινε η Χαρίκλεια Καβάφη κατά τη μέρα του θανάτου της. Στο ίδιο πρακτορείο είχε φωτογραφηθεί κατά καιρούς και ο  ποιητής, τα πορτρέτα του οποίου θα εξετάσουμε παρακάτω. 

Αντίστοιχα, στην επιστολογραφική επικοινωνία μεταξύ Καβάφη και Αλέκου Σεγκόπουλου, εντοπίζεται αναφορά στον φωτογράφο, Shlomo Narinsky. Μπορείτε να δείτε τα σχετικά τεκμήρια μέσω του εξής υπερσυνδέσμου:

https://cavafy.onassis.org/el/authority/people-el/narinsky-shlomo-el/

Με βάση τις παραπάνω πληροφορίες, καθίσταται σαφές ότι ο οικογενειακός και κοινωνικός κύκλος του Καβάφη διατηρούσε άριστες σχέσεις με το φωτογραφικό μέσο. Παρότι ο ποιητής μοιάζει να είναι αρνητικός απέναντι στη φωτογραφία ως μεταφορά της λογοτεχνικής απεικόνισης –«φωτογράφησις (τι άσχημη λέξις!)», σημειώνει το 1906⁷  –, στο έργο του υπάρχουν αρκετές αναφορές στη φωτογραφία, ενώ οι ρεαλιστικές περιγραφές των ηρώων του θυμίζουν σε μεγάλο βαθμό την ακρίβεια της φωτογραφικής αναπαράστασης.⁸  Ταυτόχρονα, ο ίδιος υπήρξε ιδιαίτερα προσεκτικός με τη δημόσια εικόνα του και είχε επίγνωση της δυναμικής της φωτογραφίας στη διαμόρφωση ενός δημόσιου προφίλ. Η συνειδητή χρήση της φωτογραφίας από μέρους του ποιητή με σκοπό την κυκλοφορία μιας προσεκτικά επιμελημένης εκδοχής της εικόνας του στο κοινό θα αναλυθεί σχολαστικά στη συνέχεια.