Το Τετράδιο σημειώσεων της Ευτυχίας Ζελίτα
Ένα ακόμη βιογραφικό εγχείρημα, που διασώζεται στο αρχείο Καβάφη και καταγράφει πτυχές του βίου και του χαρακτήρα του Κ. Π. Καβάφη, είναι το Τετράδιο σημειώσεων της Ευτυχίας Ζελίτα, συζύγου του Στέφανου Πάργα (Νίκου Ζελίτα). Η Ευτυχία Ζελίτα ανήκε στον ευρύτερο κύκλο του Κ. Π. Καβάφη και, ως εκ τούτου, μπόρεσε να καταγράψει πολλές από τις προσωπικές του απόψεις, αλλά και στιγμιότυπα του βίου του.
Το τεκμήριο GR-OF CA CA-SF03-F29-0002 (1883), https://cavafy.onassis.org/el/object/u-u-121/, χρονολογείται την περίοδο 1926-1930 και μεταφέρει σκέψεις, κρίσεις, αλλά και επεισόδια από τη ζωή του Καβάφη με χρονολογικές ενδείξεις.
Κάποιες χαρακτηριστικές κρίσεις του Καβάφη για πνευματικές φυσιογνωμίες του καιρού του καταγράφονται στην πρώτη σελίδα του τετραδίου (Λήψη 2):
«Μην τον λαμβάνετε υπ’ όψει· ο Ψυχάρης είναι ένας μεγάλος άνθρωπος που τρελλάθηκε.»
«Ο Κώστας Πασαγιάννης δεν είναι του σωρού· δεν είναι βέβαια μεγάλος λογοτέχνης.»
«Ο Μαλέας είναι ζωγράφος κι έχει μόρφωση· ξέρει γράμματα. Εμένα μ’ αρέσει ο Μαλέας, φταίω, δεν ξέρω.»
Κάποια χαρακτηριστικά στιγμιότυπα του βίου του καταγράφονται στη Λήψη 8 και αφορούν τις βραδινές εξόδους του Καβάφη.
«Ο Καβάφης παραγγέλλοντας τις βραδινές πάστες του: “Φέρε με σε παρακαλώ μια μαύρη πάστα” (και μονολογών: διά να ελλατώνωμεν κατά τι τας πικρίας του βίου).»
Οι πληροφορίες του Τετραδίου της Ζελίτα παρουσιάζουν τον Καβάφη στις καθημερινές του συναναστροφές, αποδίδοντας τόσο τον χαρακτήρα όσο και το κοινωνικό κλίμα της εποχής του. Πολύ συχνά, ο ποιητής παρουσιάζεται ειρωνικός, εμφανίζεται να σαρκάζει τους ομοτέχνους του, ενώ συχνά αναφέρεται περιπαικτικά σε έργα και ενέργειες άλλων. Το ανεκδοτολογικό περιεχόμενο του Τετραδίου το καθιστά ιδιαίτερα απολαυστικό για τον αναγνώστη, αλλά ταυτόχρονα υποσκάπτει και την αξιοπιστία του, καθώς οι κρίσεις που εμπεριέχει δεν μπορούν πάντοτε να επαληθευτούν από άλλες πηγές και παραμένουν έτσι απλώς γοητευτικά στιγμιότυπα.
Ανεκδοτολογικά στιγμιότυπα από τον βίο του Καβάφη προσφέρονται και από τον παλιό συνάδελφο του Κ. Π. Καβάφη, Ιμπραήμ Ελ Καγιάρ, με τον οποίο εργάζονταν μαζί στις Αρδεύσεις:
«Ο Καβάφης είταν πολύ πονηρός. Φόρτωνε το γραφείο του “ντοσιέ”, τα άπλωνε, τα αράδιαζε, για να έχεις την εντύπωση πως είταν πνιγμένος στη δουλειά, και, όταν ερχόταν η ώρα να σχολάσουμε, τα μάζευε και τα ξανάβαζε στη θέση τους. “I am very busy” (“είμαι πολύ απασχολημένος”), απαντούσε συνήθως στο τηλέφωνο. Σπάνια, πολύ σπάνια, κλειδωνόταν στο δωμάτιό του. Κάποτε, εγώ κι ο σύντροφός μου, κοιτάξαμε από την κλειδαρότρυπα. Τον είδαμε να σηκώνει τα χέρια σα θεατρίνος, να παίρνει μιαν αλλόκοτη έκφραση, εκστατικός, και ύστερα να σκύβει για να γράψει κάτι. Είταν η στιγμή της έμπνευσης. Εμείς φυσικά το βρήκαμε αστείο και χασκογελάσαμε. Πού να φανταστούμε, πως μια μέρα ο Μίστερ Καβάφης θα γινόταν διάσημος!» 1
Σε σχέση με τις βιογραφικές πληροφορίες που μας παραδίδουν η Ρ. Σεγκοπούλου και η Ε. Ζελίτα, θα πρέπει να αναφερθεί ότι συνιστούν πολύτιμες πηγές για την ανασύνθεση του καβαφικού βίου και χρησιμοποιήθηκαν συστηματικά από τους μετέπειτα βιογράφους του ποιητή. Από εδώ ενδεχομένως πηγάζουν και κάποιοι κοινοί τόποι της καβαφικής βιογραφίας, που αφορούν τη φιλαρέσκεια του Καβάφη, τα καυστικά του σχόλια για ομοτέχνους του, τη στενή σχέση με τη μητέρα του, το γεγονός ότι ήταν ο «χαϊδεμένος» της οικογένειας, αλλά και τα σχόλια για τις φημολογούμενες ιδιοτροπίες του. Παρά τον ανεκδοτολογικό χαρακτήρα αυτών των πληροφοριών και τις πιθανές επιφυλάξεις που εγείρει κάθε απόπειρα βιογράφησης ως προς την ορθή και πλήρη απόδοση των περιστατικών και γεγονότων, τα εγχειρήματα της Ζελίτα και της Σεγκοπούλου συνιστούν σημαντικά βοηθήματα για την κατανόηση του καβαφικού βίου και της εικόνας που παρουσίαζε ο ποιητής στην αντίληψη των συγχρόνων του.
1 «Ο Καβάφης στην υπαλληλική του ζωή [Μαρτυρία του κ. Ιμπραήμ Ελ Καγιάρ παλιού συναδέλφου του στις Αρδεύσεις]», Νέα Εστία, τ. 76, τχ. 891 (15 Αυγούστου 1964), σελ. 1162.