Σύντομο ιστορικό της Βιβλιοθήκης Κ. Π. Καβάφη
Μετά τον θάνατο του ποιητή, η βιβλιοθήκη του θα γνωρίσει μετακινήσεις και διαφορετικούς διαχειριστές, ενώ αρκετά από τα βιβλία της αρχικής συλλογής θα πουληθούν.
Συγκεκριμένα, μετά τον θάνατο του ποιητή το 1933, το αρχείο και η βιβλιοθήκη του περιήλθαν στον κληρονόμο του, Αλέκο Σεγκόπουλο. Το 1969, το αρχείο Καβάφη και τα κατάλοιπα της βιβλιοθήκης του ποιητή πέρασαν από τη χήρα του Σεγκόπουλου, Κυβέλη Σεγκοπούλου, στην κυριότητα του νεοελληνιστή Γ. Π. Σαββίδη.1
«Από τα 964 βιβλία της βιβλιοθήκης τα σαράντα δύο είναι περιοδικά. Ο αριθμός είναι εξαιρετικά μικρός αλλά υπάρχει η ομολογία του κληρονόμου ότι στη μεταφορά από την Αλεξάνδρεια στην Αθήνα “καταστράφησαν” περιοδικά. Στα περιοδικά συμπεριλαμβάνονται “Ημερολόγια”, “Eτήσεις εκδόσεις”, “Λευκώματα”, “Επιθεωρήσεις”, “Δελτία”, “Ανάτυπα περιοδικών”, “Αλμανάκ”, κ.λπ. Η σημασία της ύπαρξης περιοδικών στη βιβλιοθήκη είναι σημαντική γιατί σε εφημερίδες και περιοδικές εκδόσεις πρωτοδημοσιεύθηκαν ποιήματα του Καβάφη, άσχετα αν αργότερα μερικά από αυτά δεν τα συμπεριέλαβε στις εκδόσεις μονοφύλλων του.» 2
Πέρα από τις μετακινήσεις και τη φυσική φθορά των εντύπων, μετά τον θάνατο του Καβάφη φαίνεται πως ο Σεγκόπουλος προχώρησε στην πώληση αρκετών τίτλων από τη βιβλιοθήκη του ποιητή. Αναπαράγοντας μαρτυρία του Τίμου Μαλάνου, με σχετική επιφύλαξη, η Μιχαήλα Καραμπίνη-Ιατρού σημειώνει ότι, ήδη από το 1935 ο Αλέκος Σεγκόπουλος είχε ξεκινήσει να πουλά βιβλία του Καβάφη σε κάποιο μικρό αλεξανδρινό βιβλιοπωλείο στη Rue Missala.3
Μερικά χρόνια αργότερα, φαίνεται ότι ο Σεγκόπουλος προσπάθησε να έρθει σε επαφή με τον εκατομμυριούχο Oswald Finney με σκοπό την πώληση αποκλειστικά αγγλικών τίτλων της καβαφικής βιβλιοθήκης.4 Όπως σημειώνει η Καραμπίνη-Ιατρού, ίχνη της προσπάθειας αυτής σώζονται σε τρεις δακτυλόγραφους καταλόγους των προς διάθεση βιβλίων, οι δύο εκ των οποίων εντοπίζονται στο Αρχείο Καβάφη, ως μέρος του αρχείου Σεγκόπουλου. Πρόκειται για το τεκμήριο GR-OF CA SING-S01-F03-SF002-0014 (1370), https://cavafy.onassis.org/el/object/4npn-395a-9s42/, δακτυλόγραφο κατάλογο τίτλων στην αγγλική γλώσσα. Τα δύο αντίγραφα του καταλόγου περιλαμβάνουν λεξικά, ιστορικά και λογοτεχνικά βιβλία, όλα στα αγγλικά: συνολικά, καταλογογραφούνται 159 τίτλοι, από τους οποίους στη Βιβλιοθήκη Κ. Π. Καβάφη σώζονται μόνο οι 67.5
Στο αρχείο Σεγκόπουλου, εντοπίζουμε επίσης το τεκμήριο GR-OF CA SING-S01-F03-SF002-0013 (1369), με τίτλο “lot. No 1664”: https://cavafy.onassis.org/el/object/lot-no-1664/. Πρόκειται για χειρόγραφο κατάλογο βιβλίων και περιοδικών, ο οποίος περιλαμβάνει κυρίως ξενόγλωσσα έντυπα, με την εξαίρεση μιας μεταθανάτιας έκδοσης των ποιημάτων του Κ. Π. Καβάφη, το 1935, και δύο ακόμα ελληνικών βιβλίων που σημειώνονται στην πρώτη σελίδα.
Ο χειρόγραφος κατάλογος, πιθανότατα σύνθεση του Α. Σεγκόπουλου, φαίνεται να σχετίζεται με δημοπρασία που πραγματοποιήθηκε στην Αλεξάνδρεια στα τέλη Οκτωβρίου του 1943 και η οποία κατέληξε στην πώληση ορισμένων από τα καβαφικά βιβλία που συμπεριλαμβάνονται στη λίστα.6 Άλλος ένας χειρόγραφος κατάλογος εκδόσεων σώζεται στο τεκμήριο GR-OF CA SING-S01-F03-SF001-0005 (1366), https://cavafy.onassis.org/el/object/367g-d8gq-h947/, και φαίνεται να καταγράφει τα πολυτιμότερα από τα βιβλία που δόθηκαν προς δημοπρασία, τα βιβλία δηλαδή που αναμενόταν ότι θα λάβουν τις καλύτερες προσφορές.7 Περισσότερες πληροφορίες για την περίσταση μαθαίνουμε από το τεκμήριο GR-OF CA SING-S01-F03-SF002-0007 (1367), https://cavafy.on0assis.org/el/object/u-u-111/, που φαίνεται να είναι ένα από τα τιμολόγια της δημοπρασίας, ενώ συνοδεύεται από χειρόγραφες σημειώσεις που αφορούν την πώληση περισσότερων βιβλίων.8
Δείγμα του χειρόγραφου καταλόγου εκδόσεων
Τιμολόγιο των Galeries Nationales, σχετικά με αγορά εκδόσεων από τον Αλέκο Σεγκόπουλο
Αντιστοιχίζοντας τα στοιχεία που εμφανίζονται στο παραπάνω τιμολόγιο με τους καταλόγους τίτλων που είδαμε νωρίτερα, η Καραμπίνη-Ιατρού εντοπίζει ορισμένες από τις τιμές που επιτεύχθηκαν στην εν λόγω δημοπρασία. Ενδιαφέρον στοιχείο αποτελεί η πώληση της μεταθανάτιας έκδοσης των καβαφικών Ποιημάτων (1935) για 1.300 πιάστρες (piastres, γρόσια διατίμησης), αλλά και οι σχετικά χαμηλές τιμές της δημοπρασίας.9
Δύο από τους κύριους μελετητές της βιβλιοθήκης του Καβάφη είναι ο Ι. Α. Σαρεγιάννης και ο Μιχάλης Περίδης. Ο Περίδης θα εξετάσει τη βιβλιοθήκη στα έτη 1941-1942, σχεδόν εννιά χρόνια μετά τον θάνατο του ποιητή. Όπως ο ίδιος αναφέρει, δεν είχε πάντα πρόσβαση σε όλα τα βιβλία του ποιητή και τα σχόλιά του δεν είναι όλα ακριβή. Ωστόσο, μας έχει προσφέρει μια αρκετά αναλυτική περιγραφή των βιβλίων, ενώ έχει επισημάνει την τάση του Καβάφη να κρατά σημειώσεις και marginalia στα βιβλία που τον ενδιαφέρουν.10 Ο Σαρεγιάννης είχε επισκεφτεί τη βιβλιοθήκη το 1934.11
Στο αρχείο Καβάφη σώζεται χειρόγραφος κατάλογος με τα βιβλία που δανείστηκε ο Μιχάλης Περίδης από τα κατάλοιπα του ποιητή. Πρόκειται για τον κατάλογο με τίτλο «Περίδης επήρε», τον οποίο μπορείτε να δείτε στο τεκμήριο GR-OF CA SING-S01-F03-SF002-0015 (1371), https://cavafy.onassis.org/el/object/fdmq-qdfr-b73d/. Ο κατάλογος αυτός έχει πιθανότατα συνταχθεί από τον Αλέκο Σεγκόπουλο.
Ένα ακόμη τεκμήριο, σχετικό με ελλείψεις της βιβλιοθήκης, είναι αυτό με τον τίτλο «Λείπουν», το οποίο αφορά τίτλους που πιθανότατα απουσιάζουν από τη βιβλιοθήκη του ποιητή. Συντάκτης του κειμένου είναι ο Γιώργος Παπουτσάκης, φίλος του Καβάφη και μεταφραστής των ποιημάτων του στα γαλλικά. Πρόκειται για το τεκμήριο GR-OF CA SING-S01-F03-SF001-0003 (1880) και μπορείτε να το δείτε εδώ: https://cavafy.onassis.org/el/object/knm9-qpas-w5b8/. Στην 1η Λήψη διακρίνονται οι τίτλοι: Οι έμποροι των εθνών του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη (3η γραμμή), Νεοελληνική μετρική του Θρασύβουλου Σταύρου (13η γραμμή), το Περί τέχνης του Ευάγγελου Παπανούτσου (18η γραμμή) κ.ά.
1 Karampini-Iatrou, “Relics of a library”, ό.π., 293.
2 Μ. Καραμπίνη-Ιατρού, «Δυό τρία βιβλία ιστορικοί και ποιηταί: Στατιστική ανάλυση των σωσμένων βιβλίων της Βιβλιοθήκης Καβάφη στο Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού», Νέα Εστία 156 (1761) (2003), 694.
3 Ό.π., σ. 281.
4 Ό.π., σ. 281-282.
5 Ό.π., σ. 281-282. Το τρίτο αντίγραφο της «Λίστας του Finney», όπως την ονομάζει η συντάκτρια του άρθρου, φυλάσσεται στο ΕΛΙΑ. Για τη μεταγραφή της λίστας, βλ. Καραμπίνη-Ιατρού, Η βιβλιοθήκη Κ. Π. Καβάφη, ό.π. σ. 138-146.
6 Karampini-Iatrou, “Relics of a library”, ό.π., 287-288.
7 Ό.π., 289.
8 Ό.π., 288.
9 Ό.π., 289.
10 Ό.π., 282-283.
11 Ό.π., 291.