Ύστερα από τη χρηστική έκδοση των Ανέκδοτων ποιημάτων του Κ. Π. Καβάφη, το 1968, ο Γ. Π. Σαββίδης προχώρησε σε μια νέα έκδοση, εκείνη των Κρυμμένων (1983), η οποία εμπλουτίζει τα Ανέκδοτα και τα φωτίζει από μια νέα οπτική. Συγκρίνοντας τις εισαγωγές των δύο εκδόσεων, μπορούμε να κατανοήσουμε την εξέλιξη της έρευνας:

«Δεν είναι, λοιπόν, διόλου ασήμαντη και ποιοτικά η επιβίωση των ανέκδοτων ποιημάτων, αλλά συνέπεια εσκεμμένης διαλογής του Καβάφη. Τούτο μαρτυρείται ρητά από μιαν ομάδα 12 συνθέσεων που η καθεμιά τους συνοδεύεται από την σημείωση: Όχι για δημοσίευσι. Αλλά μπορεί να μένει εδώ. Και αν εξαιρέσουμε τα 5 που δεν βρέθηκαν στο Αρχείο (παλαιότερα ήταν 8) και άλλα 9 (τούτα σημειώνονται με ένα * μπροστά στον τίτλο) που σώθηκαν επειδή έτυχε να είναι γραμμένα πίσω από άλλες συνθέσεις τις οποίες προφανώς ο ποιητής ήθελε να διατηρήσει ως μνημόνια της καλλιτεχνικής και συναισθηματικής του πορείας, πιστεύω πως όλα τα υπόλοιπα 61 κείμενα συνιστούν ειδικό κληροδότημα της λογοτεχνικής διαθήκης του Καβάφη, παραχωρημένο στους επερχόμενους μελετητές του […].»¹

«Εδώ, στα αρχικώς 75 ποιήματα, επρόσθεσα τα 8 νέα κείμενα που πρωτοδημοσιεύθηκαν μετά το 1968 […] Πρόκειται, συνεπώς, όχι για απλήν επανέκδοση, “βελτιωμένη και επηυξημένη”, αλλά για πολύ διαφορετικό βιβλίο. Ύστερα από κάμποση συζήτηση, αποφάσισα να του δώσουμε και νέον τίτλο, που αφ’ ενός να δηλώνει ευθύς την διαφορά, αφ’ ετέρου δε να καθιστά πρακτικότερη την παράλληλη παραπομπή στις δύο εκδόσεις. Τώρα, δηλαδή, δεν πρόκειται πια διόλου για “ανέκδοτα” ποιήματα (από τα οποία 62 ήσαν όντως αδημοσίευτα και αθησαύριστα ως το 1968), αλλά για “κρυμμένα” –από τον ποιητή στο Αρχείο του, ή καταχωνιασμένα σε χαρτιά φίλων και συγγενών.»²

Όπως είδαμε και στο προηγούμενο παράθεμα, ορισμένα από τα ποιήματα που δημοσιεύτηκαν το 1968 ως ανέκδοτα σώζονται στο αρχείο συνοδευόμενα από σημειώσεις, όπου αναγράφονται φράσεις όπως η παρακάτω: «Όχι για δημοσίευσι. Αλλά μπορεί να μένει εδώ». Στη συνέχεια, μπορούμε να δούμε κάποια από τα ποιήματα αυτά, όπως σώζονται στο αρχείο. Στον παρακάτω σύνδεσμο, βρίσκουμε το τεκμήριο GR-OF CA CA-SF01-S01-F01-SF001-0090 (94): https://cavafy.onassis.org/el/object/pmw6-e5kx-e3q3/.

ΠΡΟΒΟΛΗ ΕΙΚΟΝΑΣ

ΠΡΟΒΟΛΗ ΕΙΚΟΝΑΣ

Παρατηρούμε στις εικόνες του τεκμηρίου το χειρόγραφο ενός ποιήματος μαζί με συνημμένη χειρόγραφη σημείωση. Στο recto (μπροστά μέρος ενός φύλλου) του διαγραμμισμένου φύλλου εντοπίζουμε το ποίημα «Όποιος απέτυχε». Διακρίνονται πολλαπλές διαγραφές και διορθώσεις, που ποικίλλουν σε έκταση. Συχνά διαγράφονται λέξεις αλλά και ολόκληροι στίχοι. Διακρίνεται καθαρά η διαγραφή δύο στίχων στην αρχή του ποιήματος:

«Α πώς θα μάθει να ζητά εκείνος/που μόνο γνώριζε να δίδη σ’ άλλους».

Στο verso (πίσω μέρος ενός φύλλου) του χειρογράφου εντοπίζονται και άλλοι στίχοι, δύο τίτλοι ποιημάτων («Δέησις» και «Πολύ Σπανίως»), καθώς και άλλες χειρόγραφες σημειώσεις που αναφέρονται σε στοιχεία δημοσιεύσεων. Όλες οι σημειώσεις στο verso είναι διαγραμμένες, εκτός από τον τίτλο «Πολύ Σπανίως».

Το ποίημα συνοδεύεται από απόκομμα χαρτιού με τη χειρόγραφη σημείωση: Not for publication; but may remain here (όχι για δημοσίευση· αλλά μπορεί να μένει εδώ).

Στο αρχείο σώζεται χειρόγραφο του ποιήματος «Δυνάμωσις» με χειρόγραφη σημείωση σε χωριστό φύλλο χαρτιού: «Όχι για δημοσίευσι. Αλλά μπορεί να μένει εδώ». Πρόκειται για το τεκμήριο GR-OF CA CA-SF01-S01-F01-SF001-0091 (95), στον σύνδεσμο https://cavafy.onassis.org/el/object/u-84/.

Όπως και σε άλλες περιπτώσεις, ο Καβάφης επιλέγει να μη δημοσιεύσει το ποίημα, αλλά να το φυλάξει – ενδεχομένως για μελλοντική δημοσίευση ή επεξεργασία. Η επιθυμία του ποιητή αποτυπώνεται στο χαρτί. Η εν λόγω σημείωση, «μπορεί να μένει εδώ», δεν απευθύνεται υποχρεωτικά και αποκλειστικά στον ίδιο, αλλά ενδεχομένως προορίζεται και για μεταγενέστερους κτήτορες και επιμελητές του αρχείου.