Ο Καβάφης και οι συγγραφείς της ελληνικής παροικίας
Σημαντική πηγή πληροφοριών για τις συναναστροφές του Κ. Π. Καβάφη αποτελεί και η βιβλιοθήκη του. Στη βιβλιοθήκη του ποιητή εντοπίζονται αρκετά λογοτεχνικά έργα συγγραφέων από την ελληνική παροικία της Αιγύπτου. Στα έργα αυτά, οι σημειώσεις του Καβάφη, οι αφιερώσεις και άλλοι εξωκειμενικοί δείκτες αποκαλύπτουν όψεις των σχέσεων του ποιητή με ομότεχνούς του, χωρίς βέβαια να εγγυώνται την εκτεταμένη ή σχολαστική ανάγνωση των έργων τους από τον Καβάφη. Ενδεικτικές περιπτώσεις είναι τα βιβλία Λεβαντινισμοί! της Μαρίας Βόλτου και Ρυθμικές ζωές του Πόλυ Μοδινού,.1 Οι παραπάνω συγγραφείς ανήκουν στο στενό περιβάλλον του Κ. Π. Καβάφη, ενώ τα ονόματά τους απαντούν και στην Ψηφιακή Συλλογή του Αρχείου. Στους παρακάτω υπερσυνδέσμους μπορείτε να δείτε αποτελέσματα σχετικά με τον Πόλυ Μοδινό και τη Μαρία Βόλτου: https://cavafy.onassis.org/el/authority/people-el/modinos-polys-el/ και https://cavafy.onassis.org/el/authority/people-el/voltou-maria-marika-el/.
Ωστόσο, ο Καβάφης δεν διαβάζει απλώς τους λογοτέχνες της Αλεξάνδρειας, αλλά γράφει και για το έργο τους, όπως συμβαίνει στην περίπτωση του Γεωργίου Στρατήγη, που έζησε για μεγάλο διάστημα στην ίδια πόλη με τον Καβάφη. Στο κείμενό του, «Η ποίησις του κ.
Στρατήγη», σχολιάζει όψεις της ποίησης του Στρατήγη, εκφέροντας θετική κρίση για τις ποιητικές του απόπειρες. Το άρθρο του Καβάφη δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Τηλέγραφος, τον Ιανουάριο του 1893. Πρόκειται για το τεκμήριο GR-OF CA
CA-SF02-S02-F25-SF007-0009 (1660), https://cavafy.onassis.org/el/object/w29b-s6t6-hspx/
.
Από την άλλη πλευρά, πρέπει να επισημάνουμε ότι οι σχέσεις του Καβάφη με το λογοτεχνικό περιβάλλον της Αιγύπτου δεν είναι πάντα αρμονικές. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί η εκρηκτική του σχέση με τον κριτικό και ποιητή Τίμο Μαλάνο, ο οποίος ήρθε αρκετές φορές σε σύγκρουση τόσο με τον Καβάφη όσο και με σχολιαστές του έργου του, όπως ο Σεφέρης και ο Τσίρκας. Στην επιστολή που διασώζεται στο τεκμήριο GR-OF CA CA-SF02-S01-SS01-F18-SF003-0101 (1228), https://cavafy.onassis.org/el/object/u-329/, ο Μαλάνος αποδίδει στον Καβάφη πράξεις συκοφάντησης του ίδιου και εκφράζεται θυμωμένος, κατηγορώντας τον ποιητή για «μεθόδους επαινοθηρίας». Η επιστολή χρονολογείται στις 09/08/1926.
Σε παρόμοιο ύφος κινείται και η επιστολή του Ηλία Γκανούλη προς τον ποιητή, στο τεκμήριο GR-OF CA CA-SF02-S01-SS01-F18-SF003-0096 (1239), https://cavafy.onassis.org/el/object/e4gr-gyyw-h9my/. Η επιστολή μπορεί να χρονολογηθεί με σχετική ασφάλεια στο 1926. Ο Ηλίας Γκανούλης έζησε ένα μέρος των μαθητικών του χρόνων στην Αλεξάνδρεια, σπούδασε νομικά και δημοσίευσε άρθρα λογοτεχνικής κριτικής, ένα εκ των οποίων σχετίζεται με τον Καβάφη. Ο Γκανούλης εκφράζεται αρνητικά για τον Καβάφη και τον κατηγορεί πως τον έστρεψε εναντίον του Τίμου Μαλάνου.
Σε δεύτερη επιστολή, που επίσης σώζεται στο αρχείο και χρονολογείται στην 1η Ιουλίου 1926, ο Γκανούλης γράφει προς τον Στέφανο Πάργα δηλώνοντας πως το προηγούμενο γράμμα του προς τον Καβάφη ήταν απρεπές και εκφράζει μεταμέλεια για τη συμπεριφορά του. Μπορείτε να δείτε τη σχετική επιστολή στο τεκμήριο GR-OF CA CA-SF02-S01-SS03-F23-0003 (1227), https://cavafy.onassis.org/el/object/mh8b-8kqk-xpnb/.
Για τους πολέμιους του ποιητή, σημειώνει η Ρίκα Σεγκοπούλου:
«Και ποιος, αλήθεια, δεν φιλοδόξησε να γράψη για τον Ποιητή στη χρονική περίοδο 1927-1932, οπότε και ο Καβάφης ήταν το επίκεντρο της πνευματικής Αλεξάνδρειας και η Λυδία λίθος της Ελληνικής, γενικά, οικογενείας των Γραμμάτων. Δοκιμασμένοι λογοτέχνες μα και άνθρωποι που το λογοτεχνικό τους άπαντο εξακολουθή να είναι πάντα ένα άρθρο τους περί Καβάφη, δεν μπόρεσαν να μείνουν αμέτοχοι στην Καβαφίτιδα της εποχής εκείνης. Στο λογοτεχνικό περιοδικό “Αλεξανδρινή Τέχνη” που βγάζαμε τότε, βρίσκει κανείς πολλά διαφωτιστικά σημειώματα σχετικά με την Καβαφική ποίησι και τη γύρω της πολεμική.»2
Τέλος, μια ακόμα μαρτυρία της πολεμικής γύρω από τον Καβάφη και της κριτικής που δέχεται, εντοπίζουμε στο τεκμήριο GR-OF CA CA-SF02-S01-SS01-F18-SF003-0033 (649), https://cavafy.onassis.org/el/object/u-175/, με ημερομηνίες 9 και 29 Μαρτίου 1912. Πρόκειται για επιστολή του Νίκου Κασιμάτη, η οποία συνοδεύεται από σημείωμα του Νίκου Ζελίτα προς τον Κ. Π. Καβάφη. Στο σημείωμα, ο Ζελίτας αναφέρεται σε αντικαβαφικό κείμενο του Ροβέρτου Κάμπου. Συγκεκριμένα σημειώνει: «Δεν ξέρω αν είδατε κάτι ανοησίες ενός κάποιου Ροβέρτου Κάμπου (ψευδώνυμο) για το έργο σας, αν όχι τηλεφωνήστε μου να σας συναντήσω το βράδι» (Λήψη 3). Το κείμενο του Ροβέρτου Κάμπου τυπώνεται σε φυλλάδιο με τον τίτλο «Το ποιητικό έργο του Κ. Π. Καβάφη» το 1912 και έχει αναγνωριστεί ως το πρώτο κείμενο-σταθμός της αντικαβαφικής κριτικής. Οι επικρίσεις του Κάμπου για τον Καβάφη (απουσία συναισθήματος, πεζή γλώσσα κ.ά.) θα επαναληφθούν κατόπιν και από άλλους αρνητές της καβαφικής ποίησης.3 Μπορείτε να διαβάσετε το κείμενο του Ροβέρτου Κάμπου στην Ψηφιοθήκη του ΑΠΘ, στον παρακάτω σύνδεσμο: http://digital.lib.auth.gr/record/102459/?ln=el .
Μια εικόνα των διχογνωμιών γύρω από την ποίηση του Καβάφη δίνει το κείμενο του Μάκη Ανταίου, «Πώς βλέπουν τον Καβάφη μερικοί…», που δημοσιεύτηκε στο 9ο τεύχος της Αλεξανδρινής Τέχνης, τον Αύγουστο του 1927. Μπορείτε να δείτε το κείμενο στην ψηφιακή βάση Κοσμόπολις, μέσω του υπερσυνδέσμου: http://kosmopolis.library.upatras.gr/index.php/alexandrini_texni/article/view/65289/64165.
1 Βλ. Βιβλιοθήκη Καβάφη (Βιβλία στα Νέα Ελληνικά, 59 και 198 αντίστοιχα).
2 Ρ. Σεγκοπούλου, «37 χρόνια ύστερα από τον θάνατό του: Ο Καβάφης», στο αφιέρωμα στον Καβάφη του περιοδικού τέχνης και γραμμάτων Ορίζοντες 2 (1970), 2.
3 Δ. Δασκαλόπουλος (συγκέντρωση-παρουσίαση-σχόλια), Παρωδίες καβαφικών ποιημάτων 1917-1997, Πατάκης, Αθήνα 1998, σ. 16.