Στα χρόνια που ακολουθούν, ο Forster συνεχίζει να μεσολαβεί επίμονα και δραστικά για την προώθηση του καβαφικού έργου στο αγγλικό κοινό. Ενίοτε, χάρη σε αυτές τις ενέργειες, διάσημοι αναγνώστες του Καβάφη, οι οποίοι γνωρίζουν το έργο του ποιητή μέσω του Forster, σπεύδουν να αλληλογραφήσουν μαζί του. Την ίδια στιγμή, στις επιστολές μεταξύ Καβάφη και Forster εμφανίζονται αρκετά ονόματα επιφανών αγγλόφωνων θαυμαστών της καβαφικής ποίησης.

Ανάμεσα στις φυσιογνωμίες αυτές, συναντάμε το όνομα του Arnold Toynbee, Βρετανού ιστορικού, ο οποίος επικοινωνεί με τον Forster και δείχνει ενδιαφέρον για την καβαφική ποίηση. Στο τεκμήριο με κωδικό GR-OF CA CA-SF02-S01-SS03-F23-0002 (338), που χρονολογείται στο 1924, ο Toynbee γράφει στον Forster και εκφράζει τον θαυμασμό του για την ποίηση του Αλεξανδρινού. Η επιστολή του Toynbee, που φαίνεται να προωθήθηκε από τον Forster στον Καβάφη, περιέχει τους τίτλους καβαφικών ποιημάτων, όπως τα «Η Πόλις», «Ιθάκη», «Μάρτιαι Ειδοί», «Οροφέρνης» κ.ά. Μπορείτε να δείτε το τεκμήριο εδώ: https://cavafy.onassis.org/el/object/toynbee-forster/.

O Forster αναφέρει τον Toynbee και στις επιστολές του προς τον Καβάφη, δηλώνοντας μάλιστα πως ζήτησε τη βοήθειά του για τη μετάφραση του ποιήματος «Η Πόλις». Σε επιστολή του, στις 14 Απριλίου 1924, που σώζεται ως τεκμήριο GR-OF CA CA-SF02-S01-SS01-F18-SF001-0015 (335), https://cavafy.onassis.org/el/object/forster-21/, ο Forster αναφέρεται στη βοήθεια του Toynbee (τέλος 1ης Λήψης-αρχή 2ης).

Συγκεκριμένα, γράφει ο Forster: «Ελπίζω ότι το The Nation σάς έστειλε το αντίτυπο που περιλαμβάνει την “Πόλι” και επίσης ότι δεν βρήκαν τη βαριά καταδίκη σας οι ελαφρές τροποποιήσεις που έκανα στη μετάφραση, με την αυθεντία του Arnold Toynbee».¹ Σύμφωνα με τον P. Jeffreys, η εμπλοκή του Toynbee στη μετάφραση θα πρέπει να επηρέασε αρνητικά τον Καβάφη, ενισχύοντας τη διστακτικότητά του απέναντι στον Forster. Την περίοδο εκείνη, ο Toynbee ήταν καθηγητής στη νεοσυσταθείσα Έδρα «Κοραής» Νέων Ελληνικών και Βυζαντινής Ιστορίας, Γλώσσας και Λογοτεχνίας στο King’s College του Λονδίνου, θέση από την οποία οδηγήθηκε σε παραίτηση το 1923, έπειτα από τη δημοσίευση σειράς άρθρων στην εφημερίδα Manchester Guardian και την κυκλοφορία του βιβλίου του, The Western Question in Greece and Turkey (1922). Έχοντας στηρίξει την τουρκική πολιτική, σε μια περίοδο κατά την οποία το τραύμα της Μικρασιατικής Καταστροφής ήταν νωπό, ο Toynbee είχε προκαλέσει την οργή της ελληνικής κοινότητας στο Λονδίνο, όπου διέμενε και εργαζόταν. Αξίζει, μάλιστα, να σημειωθεί ότι ανάμεσα στους δωρητές για την ίδρυση της έδρας βρίσκονταν συγγενείς και παλαιοί συνεργάτες της οικογένειας του Καβάφη, και συγκεκριμένα οι οικογένειες Ιωνίδη, Κασσαβέτη και Ράλλη.²

Αντίστοιχα, στο τεκμήριο GR-OF CA CA-SF02-S01-SS03-F23-0006 (366), https://cavafy.onassis.org/el/object/plomer-forster/, βρίσκουμε επιστολή του νοτιοαφρικανικής καταγωγής Βρετανού συγγραφέα William Plomer προς τον E. M. Forster, γραμμένη στις 11/05/1931. Ο Plomer εκφράζει τον θαυμασμό του για την ποίηση του Καβάφη και, μάλιστα, επισυνάπτει δακτυλόγραφο σονέτο εμπνευσμένο από στίχους του ποιητή, με τίτλο “To the Greek Poet C. P. Cavafy on his Poiemata (1908-1914)”.

Όπως διαβάζουμε, το σημείωμα προωθήθηκε από τον Forster στον Καβάφη, ύστερα από σχετικό αίτημα του Plomer, και συμβάλλει στη σύνθεση μιας πρώτης εικόνας του καβαφικού δικτύου που αρχίζει να αναπτύσσεται στον αγγλοσαξονικό κόσμο με κεντρικό μοχλό τον Forster.

Εκτός όμως από τον Forster, που λειτουργεί ως διαμεσολαβητής για τη γνωριμία του Καβάφη με Βρετανούς λόγιους, ανάλογο ρόλο φαίνεται πως διαδραματίζει και ο Περικλής Αναστασιάδης. Την περίοδο πριν τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Καβάφης φαίνεται πως έρχεται σε επαφή με διάφορους Άγγλους, που ήταν τοποθετημένοι στην Αίγυπτο. Ανάμεσα σε αυτούς τους φιλικούς δεσμούς, θα πρέπει να μνημονευτούν τα ονόματα των Robin Allason Furness και John Forsdyke.³

O R. A. Furness γεννήθηκε στην Αγγλία και σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, αλλά έζησε για αρκετά χρόνια στην Αίγυπτο, όπου και εργάστηκε σε διάφορες θέσεις, ως δημόσιος λειτουργός. Αργότερα, δίδαξε αγγλικά στο πανεπιστήμιο Fuad Ι του Καΐρου, ενώ εργάστηκε επίσης στο Βρετανικό Συμβούλιο της Αιγύπτου. Η γνωριμία του με τον ποιητή φαίνεται να έγινε μέσω του στενού φίλου του τελευταίου, Περικλή Αναστασιάδη, ενώ, σύμφωνα με τον P. Jeffreys, o Furness ήταν αυτός που σύστησε τον Καβάφη στον E. M. Forster, τον Μάρτιο του 1916.⁴ Στα πνευματικά ενδιαφέροντα του Furness συγκαταλέγονται διάφορες μεταφραστικές εργασίες, όπως μεταφράσεις του Καλλίμαχου και επιγραμμάτων της Παλατινής Ανθολογίας.

Στο αρχείο του ποιητή σώζεται χειρόγραφο επίγραμμα του Furness, αφιερωμένο στον «ημέτερο» Καβάφη. Πρόκειται για το τεκμήριο GR-OF CA CA-SF02-S02-F25-SF008-0005 (1289), https://cavafy.onassis.org/el/object/uu-11/.

Το αρχείο Καβάφη διασώζει και άλλα τεκμήρια από τη φιλική σχέση των δύο ανδρών και τα κοινά ενδιαφέροντά τους. Σε επιστολή του Καβάφη προς τον Αλέκο Σεγκόπουλο, ο ποιητής μεταφέρει το περιεχόμενο μιας συζήτησής τους σχετικά με την Ελληνική Ανθολογία και τον επιγραμματογράφο Παλλαδά. ⁵ Μπορείτε να δείτε το σχετικό τεκμήριο, με κωδικό GR-OF CA SING-S01-F02-SF001-0010 (1411) και ημερομηνία 25/10/1918, εδώ: https://cavafy.onassis.org/el/object/6a9m-c43t-2qyw/. Στη 2η και 3η Λήψη, ο Καβάφης σημειώνει:

«Χθες πήγα στον Furness, στον Σταθμό Σάβα. Ασχολείται πολύ μ’ ελληνικά κείμενα· ιδίως με την Ανθολογία. Μιλήσαμε για διάφορα από τα ποιήματά της. H έκδοσις που έχει είναι Γαλλική· μια έκδοσις παληά, με πολύ καλά σχόλια.― H Ανθολογία είναι συλλογή ποιηματίων καμωμένη στους Βυζαντινούς χρόνους. Πολλά εξ αυτών είναι μικρά αριστουργήματα σε 4 στίχους ή 8, θαυμάσιες βραχύλογες εκφράσεις νοημάτων ή ιδεών. Την προσοχή μας χθες είλκυσε κυρίως ένα τετράστιχον του Παλαδά, το οποίον, κατ’ εμέ, είναι δηλωτικόν της λύπης και της αποθαρύνσεως των εθνικών που έβλεπαν να καταπίπτει η θρησκεία των. ―»

Οι επιστολές του Κ. Π. Καβάφη προς τον Αλέκο Σεγκόπουλο έχουν μεταγραφεί από την Κατερίνα Γκίκα. Μπορείτε να δείτε τη μεταγραφή τους σε όλα τα αντίστοιχα τεκμήρια, επιλέγοντας Reading Mode στα δεξιά.

Το όνομα του Furness εντοπίζεται επίσης στη «Διανομή Συλλογής των ποιημάτων των δημοσιευθέντων μετά το τύπωμα του 1910», στο τεκμήριο GR-OF CA CA-SF01-S01-F03-SF002-0003 (52), https://cavafy.onassis.org/el/object/u-u-u-u-u-1910/.

Στο ίδιο τεκμήριο, ανάμεσα στα ονόματα άλλων παραληπτών της καβαφικής συλλογής, παρατηρούμε και αυτό του John Forsdyke, ο οποίος εργαζόταν στο Βρετανικό Μουσείο. Όπως σημειώνει ο R. Liddell: « O Sir John Forsdyke του Βρετανικού Μουσείου ήταν ένας άλλος φίλος με τον οποίο [ο Καβάφης] μπορούσε να μιλά για τον ελληνορωμαϊκό κόσμο».⁶

Στο αρχείο σώζεται επιστολή του Forsdyke, από το Κάιρο, προς τον Κ. Π. Καβάφη. Πρόκειται για το τεκμήριο GR-OF CA CA-SF02-S01-SS01-F18-SF003-0044 (659), https://cavafy.onassis.org/el/object/forsdyke/, με ημερομηνία 10/01/1919. Στις πρώτες γραμμές της επιστολής (Λήψη 1), ο Forsdyke ενημερώνει τον Καβάφη πως του απέστειλε βιβλίο με τα Παραμύθια των αδελφών Γκριμ. Παράλληλα, εκφράζει την επιθυμία του να επισκεφτεί σύντομα την Αλεξάνδρεια.

Το όνομα του Forsdyke αναφέρεται και στην αλληλογραφία του Καβάφη με τον Σεγκόπουλο. Σε επιστολή του προς τον τελευταίο, τον Δεκέμβριο του 1918, ο Καβάφης σημειώνει πως συνάντησε τον Forsdyke μαζί με τον Περικλή Αναστασιάδη και πως ρωτούσε να μάθει νέα του Σεγκόπουλου. Μπορείτε να δείτε την επιστολή στο τεκμήριο GR-OF CA SING-S01-F02-SF001-0025 (1426), https://cavafy.onassis.org/el/object/xhbb-cmxk-5dqd/.